Toverlantaarns - Platen met bijzondere effecten

	Mechanische platen met bijzondere effecten
	Een onzichtbare tekenleraar, een levenswiel, geheimzinnige moiré-patronen....

De Cycloidotrope, of de onzichtbare tekenleraar (the invisible drawing master).


De Cycloidotroop (ca 1865) is een zeldzaam voorkomende mechanische lantaarnplaat die een oneindige verscheidenheid aan meetkundige patronen kan tekenen op een met roet bedekte glasschijf, terwijl hij geprojecteerd wordt. Het mahoniehouten kistje bevat, naast de cycloidotroop, een tang waarmee een glasschijf boven de vlam van een kaars of olielamp kan worden gehouden om haar van een laagje roet te voorzien, en een paar glazen schijven. Een op het apparaat bevestigde stang met een schrijfpunt kan in elke positie worden geplaatst door de hoek en de lengte te variëren. Wanneer vervolgens een draaikrukje wordt rondgedraaid, trekt de schrijfpunt een regelmatig, wiskundig patroon in het roet op het glasschijfje. Het ziet er uit alsof deze patronen op het scherm worden getekend. De afmetingen van het kistje zijn 30 x 12 cm. Kinderen van vandaag herkennen in dit instrument hun speelgoed Spiralograaf.

Wheel of Life (Levenswiel), ca 1870. Het Wheel of Life werd uitgevonden door Thomas Ross, een Engelse fabrikant van lenzen en optische instrumenten, maar vervaardigd en verkocht door een groot aantal handelaren. Het is een soort kleine phenakistiscoop, waarmee een zich steeds herhalende opeenvolging van 'bewegende' getekende figuren op het scherm kan worden geprojecteerd. Een glazen schijf met geschilderde figuren en een als vlinder fungerende schijf, draaien om dezelfde as. Zij worden allebei aangedreven door snaren, met behulp van een groot aandrijfwiel met dubbele groeven. De vlinderschijf draait sneller ten opzichte van de schijf met afbeeldingen, en ook in een tegengestelde richting. Dat laatste komt doordat de snaar van de vlinderschijf gekruist is. Op de bijbehorende doos is vermeld: "With permission of the London Stereoscopic Co.".

	Een heel mooie uitvoering van het Ross Wheel of Life, vervaardigd rond 1870. Thomas Ross verwierf de patenten in 1869 en 1870, maar het Wheel werd gemaakt en verkocht door veel handelaren. De animatie, hier een man die een ladder beklimt, is op glas geschilderd en kan worden vervangen door een andere, wanneer iemand zo gelukkig is een andere schijf te vinden... De afmetingen van deze lantaarnplaat zijn 25,5 cm x 11,5 cm or 10" x 4 1/2".

Een Amerikaanse versie van het Wheel of Life. Afmetingen 25,5 x 10,5 cm. Fotos: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.


	Deze lantaarnplaten werden gemaakt voor een populaire lezing door C. Knoch getiteld 'A Day on the Moon' en ze werden vervaardigd in de werkplaatsen van het Optisch Instituut van A. Krüss in Hamburg in de jaren 1890. De centrale afbeelding op deze grote mechanisch lantaarnplaat laat het berggebied op de maan zien, geplaatst in een intens zwarte hemel.
De lantaarnplaat demonstreert de astronomische gebeurtenissen die plaats vinden tijdens een maandag, die overeenkomt met 28 aardse dagen. De buitengewone, steeds veranderende lichtveranderingen zijn daar veel intenser, vanwege de afwezigheid van een atmosfeer op de maan. De aarde verschijnt als een grote zwarte schijf die omringt wordt door een zodiakaal licht, dat ook een rossige glans op de maan werpt. De tweede plaat laat zien dat, wanneer de zon opkomt aan het uitspansel van de maan, de sikkel van de aarde voortdurend groter wordt terwijl de rotatie van de aarde zichtbaar gemaakt wordt door de rotatie van de continentale massa. Bron: Willem Hackmann, Oxfordshire.

	Norton Kleurenwiel. Een grote enkelvoudige riemschijf lantaarnplaat die gebruikt werd om het Newton kleurenwiel te demonstreren. De zeven kleuren in Newton's optische spectrum zijn op een glazen schijf geschilderd. Wanneer de schijf wordt rondgedraaid vloeien de kleuren in elkaar over en het oog, dat niet in staat is daar snel genoeg op te reageren, ziet de samengevoegde kleuren als wit. Afmetingen 25.5 cm x 14 .5 cm of ongeveer 10" x 5 3/4". Fotos: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.
	Moiré-effect. Een mahoniehouten lantaarnplaat met een dubbel aandrijfwiel en een tweetal tegen elkaar indraaiende, in een koperen rand gevatte, schijven die voorzien zijn van een regelmatig patroon van zeer kleine gaatjes. Wanneer de schijven langzaam worden rondgedraaid, verschijnt een voortdurend veranderend, ingewikkeld, geheimzinnig patroon op het scherm. Afmetingen van het frame 25,5 x 10 cm.

Sneeuweffect maker. Een projectieapparaat waarmee het effect van vallende sneeuw kan worden geproduceerd. Het zwart gemaakte metalen frame met daarbinnen een houten deel meet 18 x 10 cm. Het vierkante venster in het midden bevat een strook van flexibel materiaal, voorzien van heel kleine gaatjes, die op of neer beweegt wanneer een van de twee messing met houten handels wordt rondgedraaid. Dit populaire sneeuweffect moet worden gecombineerd met een lantaarnplaat van een winters landschap.