Toverlantaarn - M'n eerste.

M'n eerste........................

'Dan denk ik toch nog altijd even aan m'n eerste.....' Nee, het gaat hier niet om het eerste meisje van de zangvereniging, dat in de jaren vijftig door Max van Praag bezongen werd, maar om de allereerste toverlantaarn die verzamelaars ooit kochten of cadeau kregen. Vaak is dat een dierbare herinnering, want ook al is hun verzameling nog zo uitgebreid.... die allereerste vergeten zij toch nooit. Hieronder schrijven zij hun verhaal.

Henc R.A. de Roo	Henk Boelmans Kranenburg	Daan en Ankie Buddingh	Charles Barten
Henk Dekker	Martin Vliegenthart


Henc R.A. de Roo verzamelaar, webmaster, auteur		Op een mooie Pinksterdag stond ik bij de Emmaus Communiteit in Haarzuilens, samen met nog honderden andere koopjesjagers en zoekers naar unieke verzamelstukken, vol ongeduld te wachten tot wij zouden worden toegelaten tot de jaarlijkse grote rommelmarkt. Exact om 10 uur werd het lint doorgeknipt dat ons nog tegenhield en meteen daarna verspreide de meute zich over het terrein. Velen wisten al, door de ervaring, naar welke schuur ze het eerst moesten gaan, omdat ze daar de meeste kans hadden iets naar hun gading te vinden. Ik had niets speciaals op het oog en slenterde maar wat lukraak rond. En daar....... daar stond het toverlantaarntje dat de eerste uit mijn verzameling zou gaan worden op me te wachten. Na wat gepingel werd ik voor twaalf gulden de gelukkige eigenaar. Het was een simpele blikken lantaarn, maar hij trok mij bijzonder aan door de opvallende, fraai gevormde schoorsteen, heel anders dan de eenvoudige, geknikte of gebogen schoorsteentjes die ik bij andere lantaarns had gezien. Hij kreeg een mooi plaatsje in onze huiskamer en eigenlijk wilde ik het daarbij laten, maar, zoals het zo vaak gaat, toen ik later van vrienden en familieleden andere lantaarns kreeg aangeboden kon ik de verleiding niet weerstaan en nam ze aan. Dat eerste lantaarntje, aangeschaft in 1972, bleek dus het begin van een verzameling en op langere termijn, maar daar had ik toen natuurlijk nog geen idee van, ook de aanleiding tot het starten van deze website. Een andere hobby van mij was computeren en ik vond het, toen internet gemeengoed werd, al snel voor de hand liggen beide liefhebberijen te verenigen. Op die manier kon ik immers de heel oude en heel moderne visuele media op een leuke en nuttige manier tezamen brengen. En zo verscheen dus aan het einde van de jaren '90 de eerste Nederlandse toverlantaarnwebsite, 'de Luikerwaal', op het World Wide Web.
Toverlantaarn: Johann Falk, Duitsland, ca 1900.

Het begon allemaal in 1996. Voor een filmcursus die mijn overleden partner en ik jaarlijks in een zaaltje in ons eigen huis organiseerden, hadden we wat aankleding nodig. Ik stelde voor om naar een plaatselijke veiling te gaan om daar voor een prikkie en paar grote schilderijen te kopen. Op de kijkdag was niets geschikts te zien, maar in de catalogus stond wel een toverlantaarn met doorzichtscherm vermeld. Omdat dat toch ook wel in de richting kwam, gingen wij op zoek, maar er was geen toverlantaarn te zien. Uiteindelijk bleken er twee kisten onder een met groene stof bedekte tafel te staan. In één daarvan een toverlantaarn, in de andere een rommelig, uitklapbaar doorzichtscherm. Het leek ons in ieder geval de moeite waard om naar de veiling te gaan, zeker omdat bijna niemand het apparaat gezien zou hebben. Tijdens de veiling werden de twee kisten getoond en alleen die met het scherm ging open, dus er was geen enkele animo om te bieden in de zaal. Ik geloof dat Nico de kavel voor f 125,- heeft gekocht. Het is een leuk apparaat. Het is eigenlijk een halve biunial en mogelijk een vroeg exemplaar van Newton. Er zitten drie verschillende lenzen bij waarmee je met behulp van messing ringen het gewenste objectief kunt samenstellen. Dat is wel een heel gepuzzel, zeker voor leken, en dat waren we toen. Later merkten we ook dat de gebruikte schroefdraad fijner is dan de later toegepaste maat. Tot op heden is het nog steeds de enige lantaarn met dat soort draad en lenzen in de verzameling. Ik gebruik hem nog steeds als demonstratie-apparaat. Dan heb je een lantaarn, met een schuifraam maar zonder plaatjes. We hadden nauwelijks een idee wat daar allemaal mee mogelijk is. Dat is dan het begin van een zoektocht. Al snel komt dan een heel scala van apparaten, platen en toebehoren in beeld. Inmiddels zijn we 15 jaar verder en staan er in mijn museum zo'n 250 lantaarns met heel veel platen en toebehoren, waar ik ook voorstellingen mee geef.		Henk Boelmans Kranenburg Verzamelaar, museumbeheerder, lantaarnist, webmaster. Halve biunial, mogelijk een vroege Newton.

Onze allereerste toverlantaarn kregen wij in 1996 bij de verdeling van de boedel van mijn schoonouders. Het was een oranje kinderlantaarn, een mooi model op een zwarthouten plankje. Voorop stond het logo G.C. & Co.N. Na enig speurwerk in een bibliotheek ontdekte ik dat het ging om Georg Carette, een Fransman die vanaf 1886 in Neurenberg een speelgoedfabriek had. Onze nieuwe aanwinst was nog goed te gebruiken. Het olielampje ontbrak, maar in plaats daarvan was een kleine elektrische lamp gemonteerd. De bijbehorende platen waren redelijke groot: 7 cm breed en 20 cm lang. Helaas was van de bijna 80 platen 90 % ernstig beschadigd. Onbruikbaar zelfs. Wat doe je dan? Voor mij begon een speurtocht die niet meer is opgehouden. Ik plaatste kleine advertenties, ging naar verzamelaarbeurzen, brocantes, naar kofferbakbijeenkomsten en naar antiekcentrum De Looier in Amsterdam. Daar kon je in de eerste jaren nog redelijk wat precinema materiaal vinden. Platen voor onze Carette, maar ook doosjes met 8 x 8 cm platen en af en toe een kinderlantaarn. Ik werd lid van de vereniging Fotografica, leerde andere verzamelaars kennen en -heel belangrijk- samen met mijn vrouw Ankie bezocht ik voorstellingen van andere lantaarnisten. De doorbraak kwam nadat ik van de heer Van ter Beek in Apeldoorn een deel van de collectie van zijn vader kon overnemen. Hij kreeg van mij een nieuwe televisie en ik in ruil daarvoor 2 grote toverlantaarns, heel veel series lantaarnplaten en ook de teksten van lantaarnverhalen. De heer Van ter Beek senior was fotohandelaar en daarnaast de drijvende kracht achter de Apeldoornsche Lichtbeeldendienst. Voor de Tweede Wereldoorlog kon je bij deze dienst lantaarns en lantaarnplaten huren. Binnen enkele jaren hadden wij 30 grote en kleine toverlantaarns, plus heel veel (ook mechanische) platen. Geïnspireerd door voorstellingen van lantaarnisten als Willem Albert Wagenaar, Annet Duller en Wim Bos besloten wij zelf voorstellingen te geven. Dat was in 1998 en dat is nog zo.		Daan en Ankie Buddingh Verzamelaars en lantaarnisten.


		Sinds een jaar of tien gebruiken wij een fantastische bi-unial (lantaarn met 2 lenzen) van de firma Franks uit Manchester (1892). Verzamelen is leuk, maar het geeft nog veel meer plezier anderen te laten ontdekken hoe onze voorouders zich lieten informeren en amuseren.

Charles Barten Verzamelaar, lantaarnist, webmaster.
Mijn eerste toverlantaarn! Dat zou een makkelijke opgave moeten zijn indien het niet een halve leeftijd geleden zou zijn. Ik moest goed nadenken en navraag doen bij mijn vader die zijn hele leven bioscoop-operateur is geweest, en een neef wiens zijn vader, mijn oom dus, hetzelfde beroep uitoefende. Mijn eerste 'lantaarntje' was een kartonnen rol met een sleuf waarin ik een strook 35mm film schoof. De verlichting was een 4.5 V platte batterij met een fietslampje. Dan kon je in die koker kijken en zag je een 35mm filmframe. Geen projector dus, maar wel een begin. Toen was ik omtrent 8 jaar.
Een paar jaar later kwam ik regelmatig in de filmcabine bij mijn oom, waar ik een goede band mee had, en op een dag klom ik via een luikje op de zolder van die bioscoop. In een hoekje zag ik een kleine 35 mm Kinematograaf. Daar had ik natuurlijk onmiddellijk oog op, en ik vroeg mijn oom of ik deze mocht hebben. Nu was het zo dat ik nooit iets voor niets kreeg. Zelfs als ik een film wilde zien, moest ik eerst een vraag, meestal wiskunde, oplossen. Dat vond ik eigenlijk niet zo leuk, want wiskunde was, en is, niet mijn sterkste vak. Maar over het algemeen zag ik die film wel. Ik mocht die projector dan wel hebben, maar moest daarvoor de hele zolder opruimen en schoonvegen. Nu was dit de oudste bioscoop in Alkmaar, en behalve een onnoemelijke hoeveelheid door de jaren heen verzamelde spullen van oude posters, filmblikken, gordijnen, oude booglampen en aanverwante spullen, lag daar ook het nodige stof. Nu moet je je voorstellen dat die zolder zo groot was als de hele oppervlakte van de zaal. Het heeft een aantal zondagen geduurd, maar ik had mijn projector! Ik heb hem helemaal schoongemaakt en voorzien van een nieuwe fitting en lamp. Samen met mijn neef hebben we in het schuurtje achter het huis een heuse 'bioscoop' gemaakt.		Aan afgekeurde stukken film hadden we geen gebrek en het eerste doosje 6 cm lantaarnplaten kocht ik bij de firma Endel in de Langestraat. Dat was een speelgoedwinkel van formaat die o.a. toverlantaarns, stoommachines, en treinen verkocht. Bestaat helaas ook niet meer. Met die toverlantaarnplaten, waar ik nog steeds een grote liefde voor hebt, konden wij nu voorstellingen geven à 2 cent! Waarom ik nog steeds niet rijk ben, is mij een raadsel! We hebben heel wat voorstellingen gegeven, maar omdat het loopwerk (slag) van de projector niet erg betrouwbaar was, de film dus brak en te lang stilstond voor het venster, is er heel wat (brandbare) film in de fik gevlogen. Later gaf een voorstelling met alleen plaatjes, zelfs met een heuse 'slipper' meer voldoening en waren mijn ouders ook geruster wegens het verminderen van het brandgevaar. In de pauze kon het publiek naar een kartonnen kaleidoscoop kijken. Het waren mooie tijden, waar ik nog steeds een zeer warm gevoel voor heb! De foto laat een soortgelijk model zien. Helaas is die eerste projector verdwenen, maar gelukkig kan ik mijn passie nog steeds, of weer, uitvoeren. Ik bèn rijk !

Henk Dekker Lantaarnist.		Eén pand aan de Nieuwezijds en één aan de Singel waren vernuftig door een timmerman in de jaren 20 aan elkaar gesmeed en die panden waren van boven tot onder gevuld met bijzonderheden. Een cursus Russisch en Frans, oud speelgoed, kindergrammofoontje, petroleumstellen en emmers van zink tot bergen papier en glazen negatieven en foto’s. Maar toen ik na zo’n halve dag struinen op een blikken schoorsteentje stuitte ging mijn hart sneller kloppen. Hoewel ik niet wist hoe zoiets er uit zou moeten zien, had ik wel al het vermoeden dat hier een toverlantaarn gevonden zou kunnen worden. Ik informeerde of men ook wist waar de rest was? “Welke rest” was de wedervraag. Nee, ik moest het zelf maar bij elkaar zoeken, zij hadden immers geen idee wat ik zocht. In weer een andere kast in een andere ruimte vond ik drie sprookjes op glazen plaatjes en wist ik zeker: dat wat ik zocht, moest er zijn, de rest van wat er bij de schoorsteen hoorde... De Toverlantaarn. Op het einde van de dag had ik hem compleet. Ik sprak een prijs af en ging als trotse eigenaar van iets waarvan ik nog niet wist hoe en of het zou werken naar huis. Het zou vervolgens nog drie jaar duren voor ik in de gaten kreeg dat ik een bijzonder exemplaar in huis had. Eind 2006 vroeg het poldermuseum te Andijk mij mijn 'ouwe meuk' te exposeren (ik bezit namelijk een aanzienlijke collectie oude radio’s en televisies). Dit was een mooie kans om met mijn Toverlantaarn voorstellingen te geven. Een artikel in de krant trok de aandacht van Charles Barten. Hij belde me met de vraag of hij kon komen kijken en vroeg me met wat voor soort lantaarn ik de voorstelling gaf. Natuurlijk was hij welkom, maar wat voor lantaarn het was dat wist ik zelf ook niet. Alleen dat er geen gewone lamp in zat, maar twee staafjes van koolstof. Die zondag was Charles één van mijn gasten in het kleine intieme zaaltje waar ik het verhaal deed van de Gelaarsde Kat met de lantaarn met de koolspits lamp. Aan het einde van de voorstelling stond hij op en vertelde het aanwezige publiek dat de voorstelling die ze zojuist gezien hadden heel bijzonder was. Nooit eerder, dacht Charles, was er buiten het Verenigd Koninkrijk door iemand gewerkt met een koolspitslamp.
Toen ik op een verjaardag van één van mijn schoonouders hoorde dat een oom na een erfenis met twee grachtenpanden vol spullen zat opgescheept, zag ik mijn kans schoon. Mijn motto is tenslotte 'ouwe meuk is leuk'; dus waagde ik er meteen een telefoontje aan. Of ik eens een dagje mocht rondsnuffelen daar. Dat mocht, en nog diezelfde week ging ik er naar toe.


Tot in de jaren '80 werkte mijn vader op meelfabriek “De Korenschoof” in Utrecht. Toen het bedrijf failliet ging vonden we in een kelderruimte veel toverlantaarnplaatjes over de fabriek en de bijbehorende winkels. Mijn vader mocht de plaatjes meenemen, maar wat heb je nu aan plaatjes zonder toverlantaarn? Toen ik dan ook een mooie mahoniehouten toverlantaarn in antiek zaak “Het Oog” aan de Voorstaat in Utrecht stad zag staan, heb ik deze voor hem gekocht. Tot mijn grote verbazing vroeg hij mij: "Wat moet ik daar nu mee?". Hij was er dus niet blij mee en ik heb daarop besloten de toverlantaarn maar zelf te houden en er plaatjes bij te gaan zoeken. Deze vond ik al vrij snel op een rommelmarkt en er was ook een Ernst Plank kindertoverlantaarn met wat plaatjes bij. Vanaf die tijd ben ik eigenlijk, eerst op rommelmarkten en later via veilingenhuizen, toverlantaarns, plaatjes en aanverwante artikelen gaan kopen. Eerst zette ik alles op planken in de huiskamer, maar toen ik een vriendin kreeg die de toverlantaarns maar stofnesten vond, verhuisden ze naar een plank op een zolderkamertje. Toen ik een paar jaar later een huis kocht, kreeg mijn inmiddels aardige collectie een eigen kamer, “mijn museum”. Op dit moment bevat mijn collectie meer dan 450 toverlantaarns, van heel klein tot erg groot, epidiascopen, vergrotingsprojectoren, zoötropen, enz. en vele duizenden plaatjes en aanverwante zaken als boeken, branders en plaathouders. Ik ben nu op zoek naar een geschikte ruimte om mijn collectie tentoon te stellen, met een ruimte om voorstellingen te kunnen, of laten, geven.		Martin Vliegenthart Verzamelaar.

		Ik bezoek graag toverlantaarnvoorstellingen. Elke lantaarnist doet het op zijn of haar eigen manier en dat vind ik juist zo leuk om te zien.


Ik nodig alle Verzamelaars en Vrienden van de Toverlantaarn uit om op deze pagina iets te schrijven over hun eerste toverlantaarn. Graag voorzien van een foto van henzelf en bij voorkeur met die eerste lantaarn. De stukjes worden geplaatst in volgorde van binnenkomst. Ik behoud me het recht voor de inhoud in te korten of anderszins enigszins aan te passen. Dit in verband met een evenwichtige opbouw van deze pagina.
De beheerder van deze website is niet aansprakelijk voor enigerlei schade veroorzaakt door het gebruik of misbruik van gegevens op deze pagina.		Mail de bijdrage naar: