Magic Lantern - Episcopen en Epidiascopen

Episcopen en epidiascopen
deel 1

De optische opstelling bij een diaprojector (boven) en een episcoop (onder).

Een episcoop is een optisch apparaat waarmee men platte, ondoorschijnende afbeeldingen, zoals ansichtkaarten, prenten, foto's, bladzijden van een boek, maar ook driedimensionale voorwerpen, zoals munten, insecten en boombladeren, op een scherm kan projecteren. Het voorwerp wordt gewoonlijk op zijn kop geplaatst, meestal tegen de achterwand van de lantaarn, naar ook wel aan de onderkant of er bovenop, omdat het beeld wordt omgekeerd door de projectielens. Een sterke licht, vaak afkomstig van twee lichtbronnen, belicht het voorwerp vanaf de zijkanten. Een deel van het gereflecteerde licht passeert de projectielens, waardoor een beeld op het scherm geprojecteerd wordt.

Een epidiascoop is een projector waarmee zowel doorschijnende lantaarnplaten als ondoorschijnende voorwerpen vertoond kunnen worden. Deze combinatie van functies maakte de epidiascoop tot de ideale projector voor het gebruik op scholen.

Rond 1900 bracht het Engelse bedrijf Butcher & Sons een serie kaarten uit, speciaal bestemd voor episcopische projectie, waarvoor afbeelding gebruikt werden uit hun 'Primus' lantaarnplaten series. De teksten waren natuurlijk in spiegelschrift, aangezien de afbeelding bij het projecteren werd omgekeerd.

Tegenwoordig worden episcopen nog gebruikt door schilders en tekenaars bij het kopiëren of vergroten van tekeningen, door de geprojecteerde afbeelding over te trekken.

Eenvoudige episcoop, Gebrüder Bing, Neurenberg ca 1900. De houder voor de prentbriefkaart aan de achterwand kan worden opzij geschoven, zodat de lamp bereikt kan worden. Het licht van de lamp wordt gereflecteerd door een spiegel aan de binnenkant. 'Japanned tin', een soort geblauwd blik, met een geschilderde rode bies en een 'GBN Bavaria' embleem op het dak. Afmetingen: 33 x 19 x 14.5 cm.

	Een soortgelijk ontwerp gemaakt door een andere fabrikant uit Neurenberg, Ernst Plank, compleet met de daarbij behorende houten opbergkist.
	Gecombineerde normale toverlantaarn en episcoop, gemaakt door de Gebrüder Bing, Neurenberg, Duitsland. Binnen in de lantaarn bevindt zich een beweegbare spiegel, die door middel van een geribbelde knop aan de buitenkant kan worden ingesteld. Hiermee kan het licht van de elektrische lamp direct door de lens van de toverlantaarn worden gestuurd, of via de ondoorschijnende afbeelding op de achterwand door de lens van het episcoop gedeelte.

Oude Ernst Plank episcoop. De afmetingen zijn ongeveer 45 x 24 x 16,5 cm. Aan de voorkant is een zilverkleurig embleem aangebracht met het handelsmerk 'EP Germany" waardoor het gemakkelijk wordt de fabrikant vast te stellen als 'Ernst Plank'. Er bevindt zich aan beide zijkanten een deur, af te sluiten met een klein hendeltje. Het rechthoekige lamphuis staat op vier kleine messing leeuwenpootjes. De buis van de projectielens is 19 cm lang met een diameter van 7,7 cm en heeft aan de voorkant een messing flens. Op de achterwand is een dubbelzijdig paneel van 6,5 x 9,5 cm aangebracht, bevestigd aan een draadframe waardoor het kan omdraaien. Dit paneel dient om de afbeeldingen die geprojecteerd moeten worden vast te houden en te verwisselen. Deze eenvoudige episcopen waren in de jaren 1880 en later een poging om kinderen te voorzien van een soort toverlantaarn waarmee zij gewone ondoorzichtige plaatjes uit een tijdschrift, advertentiekaarten, prentbriefkaarten of afbeeldingen die werden geleverd door de fabrikant van de projector, konden projecteren. Daarna gingen zij vaak geleidelijk over op de meer volwassen modellen.
	Deze Multiscope is 'een ongebruikelijk stuk speelgoed voor het projecteren als een toverlantaarn of voor vergroting als een microscoop, van sigarettenkaarten, postzegels, schetsen, insectenvleugels, bloemblaadjes, en legio andere voorwerpen'. Dat is het tenminste volgens de bijgevoegde instructies. Zij gebruikt een platte 4,5 Volt batterij en, nogmaals volgens de instructies..., wanneer een sigarettenkaart in de groef van de houder aan de achterkant wordt geschoven wordt na het inschakelen een helder plaatje geprojecteerd. In de voorwand is de tekst 'Multiscope, made in England, patent applied' gegraveerd. Afmetingen 11 x 8 x 8 cm. Compleet met originele doos en gebruiksaanwijzing.
	Delagrave Lampadorama. Delagrave, Parijs, Soufflot 15, vervaardigde deze aantrekkelijk epidiascoop in drie verschillende kleuren (rood, bruin en zwart) en met drie verschillende decoraties, waarbij geen verband was tussen de kleuren en decoraties. De Chinees aandoende goud geschilderde versieringen zijn niet echt Chinees. De totale maten zijn 33 x 18 x 30cm. Delagrave vroeg een patent aan voor deze lantaarn in 1882, voor de naam 'Lampadorama' (brevetée S.G.D.G., en forgeant fait le fevre 1882). Helaas ontbreken de kapjes op de schoorstenen.

	Radioptican van H.C.White & Co. Etiket aan de binnenkant vermeldt: Radioptican, North Bennington, Vermont USA. H. C. White. Afm. ca 14" x 15" x 13.25" Dit exemplaar heeft een dubbele platenhouder aan de achterkant, zodat de ene briefkaart kan worden vertoond terwijl de volgende alvast in de vrije helft van de houder wordt geschoven.

	Mirroscope episcoop uit de USA. gemaakt door de Buckeye Stereopticon Co., Cleveland, Ohio.


	Op het originele etiket voorop de lantaarn staat te lezen "Mirroscope", "Cleveland, USA", en "Trade Mark Reg. US Pat Off". De originele projectielampen zijn hier vervangen door modernere standaard 40 Watt gloeilampen.


Radio Junior picture projector gemaakt door de Keystone Mfg. Co. in Boston U.S.A., ca 1920). Houten pootjes. Afmetingen: 9 inches breed, 10.5 hoog en 12 inches diep (ca 23 x 26,5 x 30,5 cm).

De Radio Junior picture projector werd ook geproduceerd met een andere fabrikantennaam in het handelsmerk: H.C. White & Co.


	Deze Parlor Projector episcoop is ca 25,5 cm breed, ca 19 cm hoog en ca 10 cm diep. De bijzondere elektrische steker past in een normale lampfitting met schroefdraad.
	Edison Mazda Pictograph. Draagbare episcoop in rode hamerslaglak, gemaakt door de Edison Manufacturing Company, New Jersey, USA. Mazda was een handelsmerk geregistreerd door General Electric in 1909 voor de Edison Mazda gloeilampen die zij vervaardigden. Vandaag de dag is de naam Mazda meer verbonden met de Japanse autofabrikant, die in zijn begintijd samenwerkte met Toshiba's Mazda gloeilampen.
Episcoop, handelsmerk onbekend, Op de achterwand bevindt zich een klein plaatje met de tekst 'CAPI - Groningen (leverancier van fotografische benodigdheden).

	Eenvoudige episcoop. De fabrikant is onbekend. Met houder voor de afbeeldingen die in de achterwand schuift.

	Epidiascoop 'Trajanus', vervaardigd door Ed Liesegang, Düsseldorf, Duitsland.
Een van de bekendste epidiascopen is de 'Janus', gemaakt door Ed. Liesegang, ca 1925, in Düsseldorf, Duitsland. Een verbeterde versie is deze 'Trajanus', uitgerust met twee lampen in plaats van één. Het voorwerp of de afbeelding rust op een metalen plaat aan de onderkant van de lantaarn, die op en neer kan worden bewogen door middel van een ingenieus hefboomsysteem dat de metalen plaat altijd in een horizontale positie houdt.

Meer episcopen....