 |
DE OUDSTE TOVERLANTAARN TER WERELD |
|
De oudste....  |
De
houten kast staat op een in hoogte verstelbare voet.
|
| Een groote toverlantaarn; op de beste en keurlykste manier gemaakt, met verscheide groote vergrootglazen, brandspiegel, en zeer zindelyk geschilderde figuren, Lyst der Instrumenten 6 a, achter V. MUSSCHENBROEK, Natuurk. [1739] | Het lenzenstelsel is verloren gegaan, evenals ‘2 linne doeken met lood en aan een stok om de figuren van de lantaarn op te laten vallen’, maar gelukkig is de holle spiegel nog bewaard gebleven. Ook een kistje met de originele handgeschilderde lantaarnplaten bevindt zich nog bij het apparaat. De afbeeldingen lopen uiteen van lieflijke landschappen tot schrikaanjagende duivelse wezens. |
De oudste toverlantaarn ter wereld, voorzover bekend, staat in
Leiden, in het Museum Boerhaave. De projectielantaarn werd
omstreeks 1720 vervaardigd door de instrumentmaker Jan van
Musschenbroek en was ooit eigendom van de Leidse hoogleraar
natuurkunde Willem Jacob ’s Gravesande. Na zijn overlijden in
1742 kocht de universiteit met vooruitziende blik zijn gehele
collectie. Voor de projectielantaarn werd honderd gulden betaald.
Met deze aankoop kreeg het Leids Fysisch Kabinet de beste en meest
volledige verzameling van natuurwetenschappelijke instrumenten ter
wereld. Ongeveer 250 objecten uit dit Kabinet bleven bewaard,
waaronder de toverlantaarn. Tezamen vormen zij nu een van de
belangrijkste collecties van het 
Rook en
warmte van de olielamp konden ontsnappen uit de
blikken schoorsteen die boven op het lampenhuis was geplaatst. Volgens de
beschrijving in ’s Gravesande’s boek ‘Physices elementa mathematica experimentis
confirmata’ was de lantaarn uitgerust met een olielamp met vier
pitten. Dankzij een holle spiegel en een vernuftig lenzenstelsel
was een afbeelding zichtbaar tot op tien meter. De hoogte van de
lantaarn is, inclusief schoorsteen, 187 cm.  De toverlantaarn in gebruik. Gravure uit J.W. 's Gravesande, Wiskundige grondbeginselen der natuurkunde, door proefondervindingen gestaafd (Leiden 1742). |
|
 |
WILLEM
JACOB ’s GRAVESANDE (‘s Hertogenbosch 26 sept. 1688 – Leiden 28 febr. 1742) Nederlands wis- en natuurkundige. Hij verrijkte de experimentele natuurkunde met duidelijke demonstratieproeven, zoals de bol en ring van ’s Gravesande om de uitzetting van metalen bij verhitting te demonstreren. Voor zijn proeven en ontdekkingen maakte hij gebruikt van instrumenten die Jan van Musschenbroek voor hem vervaardigde. ’s Gravesande heeft de grondslag gelegd voor het onderwijs in de experimentele fysica. |
 |
|
JAN
(JOHANN) VAN MUSSCHENBROEK
(Leiden 9 aug. 1687 – Leiden 16 sept. 1748) zoon van Johann Joosten, instrumentmaker, de eerste die in Holland natuurkundige instrumenten als luchtpompen, microscopen en telescopen vervaardigde. Jan maakte instrumenten voor ’s Gravesande en voor zijn broer Pieter van Musschenbroek, uitvinder van o.m. de Leidse Fles, die ’s Gravesande in 1740 opvolgde als hoogleraar aan de Leidse universiteit. De man op deze fraaie lantaarnplaat in een hardhouten frame van 10 x 18 cm is mogelijkerwijs de broer van Jan, de geleerde Pieter of Petrus. Het ronde glas heeft een diameter van ruim 7,5 cm. Ca 1895, gemaakt door McIntosh. |
 
 |
©1997-2021 'de Luikerwaal' Alle rechten voorbehouden. Bijgewerkt tot 27-05-2021. |
|