Toverlantaarn - Fantoccini lantaarnplaten

De naam van deze bijzondere mechanische lantaarnplaten komt van het Italiaanse woord voor bewegende poppen, zoals marionetten en trekpoppen. Andere benamingen voor dit soort platen zijn 'silhouetplaten' of 'schaduwplaten', verwijzend naar de schaduwbeelden die zij bij de projectie op het scherm werpen. In het jaar 1891 werden twee patenten aangevraagd die verband houden met de uitvinding en ontwikkeling van fantoccini platen. De Engelsman George Frederick Lutticke verkreeg een patent voor lantaarnplaten die gebruik maakten van met elkaar verbonden uitgesneden silhouet figuren. Nog geen maand later verwierf de Britse fotograaf William Cheffins een patent op lantaarnplaten met poppetjes, bestaande uit transparante, met elkaar verbonden vormen, die met dunne staafjes bediend werden 'op een manier dat men ze kan laten bewegen alsof ze wandelen, rennen, boksen, schermen gebaren maken of allerlei andere bewegingen uivoeren' De al dan niet doorschijnende figuurtjes werden vervaardigd van mica, blik of dunne koperplaat en waren gevat in een houten frame, Ze werden bediend met hefbomen en dunne stangetjes of tand- en wormwielen. Het bekendste voorbeeld uit dit genre is de tuimelende aap, die in een vrijwel oneindig aantal posities kan worden gebracht door aan de hendel te draaien. Andere platen laten acrobaten zien aan de trapeze. Soms werd er nog een beschilderd glas aan toegevoegd om de optredende artiesten een podium te verschaffen.	Fantoccini lantaarnplaten Mechanische Silhouetplaten - Schaduwplaten

	Een van de meest bekende voorbeelden: de buitelende aap.

		De aap Het mahoniehouten frame meet 18 x 11,4 cm. De plaat is gemaakt in Engeland in de jaren 1890. Deze lantaarnplaat projecteert het silhouet van een, uit koperplaat geknipte, kopjeduikelende aap die zijn kunstjes verricht wanneer je aan de hendel aan de zijkant draait.

	Twee apen Deze Britse silhouetplaat meet 7 x 4,25 x 0,6 inch. De apen buitelen er lustig op los wanneer aan de handel gedraaid wordt.

		Hanengevecht Bijzonder zeldzame Engelse mechanische lantaarnplaat uit het midden van de 19e eeuw. Zij projecteert de schaduwbeelden van een hanengevecht op het scherm. De voorplaat is hier verwijderd, zodat het inwendige mechanisme zichtbaar wordt. De beide hanen zijn afzonderlijk verbonden met een koperen stangetje en kunnen elk bewogen worden met een eigen hefboom. Hun snavels zijn ook met elkaar verbonden. De bewegingen zijn indrukwekkend en zeer gevarieerd. De jonge hanen zijn gemaakt uit dun beschilderd blik.

De danser Fotos: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com. Op de derde afbeelding is de afdekplaat verwijderd zodat het mechanisme zichtbaar wordt.

Een zeer zeldzame Engelse fantoccini plaat uit het derde kwartaal van de 19e eeuw. Zij bestaat uit een diep houten frame met een handgeschilderd toneeldecor aan één kant en een bewegend, dansend, mannetje tussen twee lagen glas. De romp van de danser is bij zijn middel bevestigd aan een glas en de gelede benen zijn verbonden met een tweetal trekstangen waarmee onze danser kan worden bewogen. Wanneer dit figuurtje op het scherm wordt geprojecteerd, geeft dit een prachtig effect. Afmetingen 18 cm x 11,5 cm.

	Kater Zeldzame fantoccini lantaarnplaat met het silhouet van een kater tegen een met de hand geschilderde achtergrond. De plaat heeft een tweetal hefboompjes waarmee de lantaarnist de staart en de oren van de kat kan laten bewegen. De maten van deze plaat zijn ca 18 x 11,5 cm.

	De pelikaan Perfect voorbeeld van een lantaarnplaat die een combinatie is van een schuifmechanisme en een, door middel van een hefboom bediend, geelkoperen fantoccinimechanisme. Een Afrikaanse vrouw kijkt nietsvermoedend naar een pelikaan en deinst geschrokken terug wanneer het beest plotseling zijn bek opent en er een baby tevoorschijn komt. De achtergrond en figuur op het schuivende glas zijn met de hand geschilderd; het bovenste deel van de snavel en de baby zijn uit dun koperplaat geknipt en worden bediend met een hefboom. Schitterend! 17,7 cm x 11 cm en 2 cm dik.
Fotos: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.


Twee ganzen. Met twee metalen hefbomen worden de twee ganzen onafhankelijk van elkaar bewogen terwijl zij vechten om een hapje voedsel tussen hun beider snavels. Er bevindt zich een glasplaat aan allebei de kanten van de scharnierende silhouetten. Op een van de glazen is een gordijn geschilderd. Man met ezel. De volgende lantaarnplaat is zonder twijfel gemaakt door dezelfde fabrikant: zelfde uitvoering, zelfde theater gordijn, hetzelfde woord 'REGISTRED' ingeperst in het hout van het frame.
Mechanische silhouetplaat met daarop een boer op een kar die wordt voortgetrokken door een muilezel. Met de twee messing hendels kan men de man en de ezel apart laten bewegen. De afmetingen van het frame zijn ca 18 x 10 x 1,6 cm).
Will your food cost you more? En dan nog een fantoccini-plaat met dezelfde blauwe theatergordijnen! De afmetingen van het houten frame zijn 17,5 x 10 cm (7" x 4") Onder het gordijn staat een tekst waarvan de exacte betekenis mij ontgaat. Achter het glas bevinden zich een koperen papagaai en een jonge man met een kom in zijn handen die voorzien zijn van stangetjes waarmee zij kunnen worden geanimeerd. De snavel van de papagaai gaat open en dicht terwijl de man zijn hoofd naar achter beweegt en de kom optilt.

Een mechanische toverlantaarnplaat met een acrobaat die salto's maakt aan een rekstok. De acrobaat bestaat uit losse delen en is gemaakt van zwart papier. Zijn handen zijn aan de spil vastgeplakt en hij wordt bediend door een messing hendel die met het bewegende glas is verbonden door middel van een draad. Op de achtergrond is een toneel geschilderd. Op het papieren etiket dat op het mahoniehouten frame is geplakt staat de tekst: MILLIKIN & LAWLEY, 165, STRAND, LONDON.	De Acrobaat
Man en krokodil.
De kop van de krokodil is gemaakt van dun koperplaat. De kaken gaan open en dicht wanneer de bijbehorende hendel wordt bewogen. Tegenover hem zit een man die ook gemaakt is van dunne koperplaat en voor- en achterwaarts beweegt wanneer de andere hendel wordt bewogen. De afmetingen zijn ca 18 x 11,4 cm.
Mijn Julia is zo schoon

Tot slot een modern voorbeeld van een fantoccini-plaat. In de periode 1997-2000 hebben een aantal beeldend kunstenaars nieuw, hedendaags werk gemaakt voor toverlantaarnvoorstellingen onder de titel Diascoop. Beeldend kunstenaar Ida Lohman (Utrecht, 6 juli 1962 - Amsterdam, 25 september 2007) maakte deze beweeglijke trekpop. Een foto werd op een transparante sheet gekopieerd, de ledematen werden in elkaar gezet en van dunne draadjes garen voorzien. Als je aan de touwtjes trekt, dan danst Julia. De afmeting van de pop is ±7 cm; het raamwerk is 11,5 cm hoog. De titel van het werk is 'Julia is zo schoon', genoemd naar een bekend kampvuurlied. Voor het projecteren van Julia werden twee toverlantaarns gebruikt voor een snelle beeldwisseling. Het vrolijke lied werd tijdens de voorstellingen luidkeels gezongen door de operateurs. Julia wordt in elk couplet steeds lelijker, maar doet toch steeds een opgewekt dansje tijdens het refrein. Het einde is droevig: ze eindigt dood in een museum.	Mijn Julia is zo schoon, zo schoon als de sirene Al heeft ze vuurrood haar en een paar kromme benen Julia, Julia, Ju-li-a Julia, Julia, Ju-li-a Julia, Julia, Ju-li-a, en Julia is zo schoon. Mijn Julia is zo schoon, ze heeft van die mooie haren Van voren is het vlas en van achter is het garen (Refrein) Mijn Julia is zo schoon, ze heeft van die mooie tanden Ze zijn zo groen als gras, met donkergele randen (Refrein) Mijn Julia is zo schoon, ze heeft van die mooie ogen De ene is van glas en de ander kijkt naar boven (Refrein) Mijn Julia is zo schoon, ze heeft zulke mooie borsten De ene is van kurk, de andere zit vol korsten (Refrein) (Zo gaat het nog een tijdje door tot aan het laatste couplet:)
En nu is Julia dood, nu kun je haar bekijken Met zemelen gevuld, ligt ze in 't museum te prijken Julia, Julia, Ju-li-a Julia, Julia, Ju-li-a Julia, Julia, Ju-li-a, en Julia is zo schoon.