Toverlantaarn - Lewis Carroll's Alice in Wonderland deel 1.

Lewis Carroll's

		In 1865 schreef de Engelse auteur Charles Lutwidge Dodgson onder het pseudoniem Lewis Carroll zijn beroemde roman Alice's Avonturen in Wonderland. Het verhaal (doorgaans afgekort tot Alice in Wonderland) is nu bij iedereen bekend. Een meisje met de naam Alice komt via een konijnenhol terecht in een fantasiewereld die wordt bevolkt door vreemdsoortige, antropomorfe schepsels. Het boek wordt nu beschouwd als een van de beste voorbeelden van het literaire koldergenre.
The Junior Lecturers Series werd geproduceerd door W. Butcher & Sons, Londen (1870-1906) onder het handelsmerk 'Primus'. De lantaarnplaten werden verkocht als een set van acht stuks, verpakt in een kartonnen doosje. De complete series waren verdeeld in drie series, A, B en C. Serie A werd beschreven als 'komische vertellingen en kinderverhalen, met de teksten op de platen'. Series B en C werden geleverd met de bijbehorende verhalen op een vel papier afgedrukt. Een lang verhaal als Alice in Wonderland moest worden aangepast om te kunnen voldoen aan het concept van de Junior Lecturers' Series, dat inhield dat de sets altijd moesten bestaan uit doosjes met acht lantaarnplaten. Wanneer het er meer werden dan moesten ze worden verdeeld in hoofdstukken van ieder acht platen. Soms leidde dat tot problemen. Sommige verhalen werden wat uitgebreid, anderen moesten worden ingekort, zoals in het geval van Alice. Hier was het probleem dat de oorspronkelijke 42 tekeningen van John Teniel moesten worden terug gebracht tot 24 lantaarnplaten. De beslissing om het verhaal te beperken tot drie hoofdstukken werd mogelijk genomen omdat de vertoning anders wel eens wat saai en langdradig zou kunnen worden. Het is ongetwijfeld niet eenvoudig geweest voor de ontwerpers te bepalen welke van de bekende tekeningen van John Teniel hier zouden moeten sneuvelen. We missen hier zeker een aantal onvergetelijke afbeeldingen uit het boek, zoals het Witte Konijn dat op zijn horloge kijkt, Alice bij het flesje met het 'Drink mij'-briefje en natuurlijk de Cheshire Cat die verdwijnt en alleen zijn grijns achterlaat. Dit laatste zou in andere series, die overvloeiers toestaan, een wonderbaarlijk tafereel op hebben kunnen leveren, maar helaas, dit past niet in het JLS concept. Terwijl bijna alle lantaarnplaten bewerkingen zijn van de platen van Teniel, zijn er ook platen, zoals de titelplaat, die volledig het werk zijn van Butcher's lantaarnplatenmakers. Soms werden er tekeningen van Teniel gecombineerd tot één: plaat 3 combineert elementen van maar liefst vier afgewezen tekeningen. Carroll zou beslist niet gelukkig zijn geweest met de toevoeging van kleuren aan de zwart/wit originelen, die, in de traditie van de JLS nogal felgekleurd zijn. Bij het zien van de eerste druk van 'The Nursery Alice', waarvoor een twintigtal van de originele tekeningen opnieuw werden uitgebracht in kleuren, wees hij het ogenblikkelijk af. Hij beval dat geen van de tienduizend exemplaren mocht worden verkocht in Engeland en liet meteen een tweede editie maken waarvan de kleuren minder protserig waren. Hoewel de fabrikant verzekerd had dat de lantaarnplaten zouden worden geproduceerd 'in a most perfect manner from Sir John Tenniel's original drawings' (zie de advertentie) verschillen de lantaarnplaten toch wel aanmerkelijk van de tekeningen, wat voornamelijk veroorzaakt werd door de noodzaak vierkante lantaarnplaten te maken van originelen die allerlei verschillende formaten hadden.

In een aantal platen zijn de figuren van Alice en van het Witte Konijn geplaatst op de achtergrond terwijl ze op de oorspronkelijke tekeningen niet voorkwamen. Alice is duidelijk de hoofdrolspeelster en daarom is alles rondom haar opgebouwd. Dit geldt ook voor het Witte Konijn die ook een belangrijke rol speelt in het verhaal.		Een goed voorbeeld van de problemen die ontstaan wanneer een oorspronkelijke tekening moet worden aangepast aan het formaat van een vierkante lantaarnplaat. Alice zit nu wat ongemakkelijk rechtop in een poging van de lantaarnplatenschilder de lege ruimte op te vullen. Dit is helaas slechts gedeeltelijk gelukt, waardoor het claustrofobische gevoel dat ontstaat bij het origineel, een stuk minder wordt.



Natuurlijk werden de lantaarnplaten doorgaans verkocht in de gebruikelijke kartonnen doosjes, maar soms werden de grotere sets, zoals Alice, ook verkocht in opbergdozen die alle hoofdstukken konden bevatten, samen met de bijbehorende tekstbladen.

Hieronder zijn de drie hoofdstukken van de 'gegolfde versie' afgebeeld. Wat is de 'gegolfde versie'? Dat leggen we later uit.

Twee uitvoeringen van dezelfde set.

De lantaarnplaten van Alice in Wonderland kunnen in (minstens) twee versies worden aangetroffen. Dat er een verschil bestaat wordt al onthuld door de titel die op de eerste plaat vermeld is. Bij de ene versie is het woord 'Wonderland' gedrukt in een gegolfde lijn; bij de andere versie is dit deel van de titel gedrukt in een rechte horizontale lijn. Voor het gemak zullen we deze twee versies in het vervolg respectievelijk de 'gegolfde versie' en de 'rechte versie' noemen.

Het is niet eenvoudig vast te stellen welke van de twee versies er het eerst was. De gegolfde versie is van een duidelijk betere kwaliteit, daar waar de rechte versie er soms wat goedkoop en minder uitziet. Misschien was de rechte versie er het eerst en het zou kunnen dat Mr. Butcher op een gegeven moment dacht: 'Dat moet toch echt wel beter kunnen.' waarop hij zijn artiesten bij elkaar riep en hen opdroeg een geheel nieuwe set te gaan maken. Het is waarschijnlijker dat een andere visie de juiste is. De onzorgvuldige manier waarop de rechte set is gemaakt doet vermoeden dat zij waarschijnlijk bijzonder haastig is overgetekend omdat er toentertijd om nieuwe voorraden werd gevraagd terwijl de originele platen niet meer beschikbaar waren.

Een derde mogelijkheid is dat de rechte set helemaal niet door Butcher gemaakt is, maar in feite een slechte kopie is, gemaakt door een andere producent. Zulke dingen gebeurden in die dagen (en gebeuren nu nog steeds), maar toch moeten we deze aanname afwijzen omdat de rechte versie voorkomt in de nevenstaande advertentie.

We laten hier wat verschillen tussen de twee versies zien:
		Het woord 'Wonderland' op de rechter titelplaat is gedrukt in een rechte horizontale lijn, terwijl de andere set een gegolfd opschrift heeft op de titelplaat. In de gegolfde versie is de figuur van Alice wat groter en het woord 'Wonderland' is boven haar hoofd omgebogen alsof er ruimte moest worden gemaakt voor haar.
		De afbeeldingen van de gegolfde versie zijn krachtig getekend met diepe en rijke kleuren terwijl de tekeningen van de rechte versie nogal oppervlakkig zijn, de kleuren vrij zwak zijn en de details een stuk minder zijn. Zie bijvoorbeeld de oranje versiering op het hoofddeksel van de Hertogin, de stangen voor de oven en de stoom die uit de ketel op het vuur komt.
		De kleuren van de kleding. Het Witte Konijn draagt een rood vest in de gegolfde versie en een wit vest in de rechte.
		In plaat 19 van de gegolfde versie staat een kreeftenpot in de hoek van het plaatje, net als op de originele tekening van Teniel. In de rechte versie is dit voorwerp nogal onzorgvuldig verwerkt tot een schaduw die op de rots valt.
		In plaat 22 is in de rechte versie het venster dat in de gegolfde versie wèl voorkomt, helemaal weggelaten, terwijl het ook in de rechte versie wel aanwezig is in de platen die daarvoor en daarna komen. Wederom...... onzorgvuldig!

	Op deze site vindt u een zeer uitgebreide catalogus met alle sets van de Primus Junior Lecturers' Series. De drie hoofdstukken van 'Alice in Wonderland' zijn genummerd 776 - 778. 776. Hoofdstuk 1. Down the Rabbit Hole. 777. Hoofdstuk 2. The Mad Tea Party. 778. Hoofdstuk 3. Who stole the Tarts.
Andere sets toverlantaarnplaten die het verhaal van Alice in Wonderland vertellen