Toverlantaarn - De Fles, door George Cruikshank

De Fles
(The Bottle)
door George Cruikshank

Bron:
o.a. Encyclopedia Britannica.

De Engelse artiest, karikaturist en illustrator George Cruikshank werd op 27 september 1792 in Londen geboren. Hij begon zijn loopbaan met satirische politieke cartoons en illustreerde later meer dan 850 boeken over actuele gebeurtenissen en kinderboeken. Zijn beroemdste illustraties waren die voor het boek Oliver Twist van de novellist Charles Dickens (1838). Hij publiceerde ook zelf een aantal boeken. Eind 1840 werd Cruikshank, wiens eigen vader was overleden aan de gevolgen van alcoholisme, een enthousiaste propagandist voor de geheelonthouding. In die tijd publiceerde hij een serie van acht platen met de titel 'The Bottle' (De Fles) in 1847, waarvan bijna 100.000 exemplaren verkocht werden, en het vervolg, acht platen van 'The Drunkard's Children' (De kinderen van de dronkaard) in 1848). Tussen 1860 en 1863 schilderde hij een enorm doek waarop 'The Worship of Bacchus' (De verering van Bacchus) was afgebeeld. Cruikshank stierf op 1 februari 1878 in Londen.

Naar het voorbeeld van de etsen van Cruikshank's 'The Bottle' werd deze series lantaarnplaten gemaakt.

The Bottle. Acht platen van George Cruikshank. Gepubliceerd voor de artiest door David Bogue in 1847. Elke afdruk is voorzien van een kenmerkende inscriptie, laag op de voorgrond: "Designed and Etched by George Cruikshank." De ontwerpen werden gereproduceerd van etsen door middel van glyfografie, een goedkope manier van reproduceren, die de uitgever in staat stelde de gehele serie prenten voor slechts één shilling te verkopen. Bron: Graphic Works of George Cruikshank, Richard A. Vogler, New York 1979. Lees ook: 'The man who drew the Drunkard's Daughter. The life and art of George Cruikshank 1792-1878'. Hilary and Mary Evans, Londen 1978.	Jenever, Brandewijn, gij zijt de helsche machten, Die telkens, dag aan dag, weer nieuwe offers maakt. Spil toch bij flesch en glas, o mensch niet uwe krachten; Want menigeen is slechts daardoor ten val geraakt.	PLAAT I. De Fles Komt voor het Eerst op Tafel: De Man Probeert Zijn Vrouw over te Halen "een Enkel Slokje" te Nemen. (The Bottle Is Brought Out for the First Time: The Husband Induces His Wife "Just to Take a Drop". ) Het interessante van de platen van Cruikshank en, zij het in mindere mate, van deze lantaarnplaten, is het symbolisch gebruik van de omgeving en de attributen om het thema van het 'gelukkige, huiselijke gezinnetje' uit te drukken, zoals grootvaders klok, de porseleinen figuurtjes op de schoorsteenmantel en de ingelijste plaat van een kerk op de achtergrond.
	Eerst lonkt hij als een vriend zijne arme offers tegen; Maar heeft de sterke drank hen eenmaal in zijn macht, Dan voert hij hen allengs op jammerlijke wegen, Zoo heeft hij duizenden in het verderf gebracht.	PLAAT II. Hij Is op Zijn Werk Ontslagen Wegens Dronkenschap: Zij Moeten Hun Kleren Verpanden om de Drankvoorraad te Kunnen Aanvullen. (He Is Discharged from His Employment for Drunkenness: They Pawn Their Clothes to Supply the Bottle.) De kamer ziet er nu ontredderd uit. De geopende laden van de kast laten zien dat de meeste kleding al verpand is. Zelfs de hongerige kat is op zoek naar voedsel, maar vindt slechts een lege schotel.
	Van kwaad tot erger steeds doet hij zijne offers zinken, Verslindt èn have èn goed èn huiselijk geluk. Bedenkt dit alles toch vóór ge u vergeet tot drinken; Want alles rooft de drank, maar laat u leed en druk.	PLAAT III. Door een Beslaglegging Raken Zij het Grootste Deel van hun Meubilair Kwijt: Zij Zoeken Troost bij de Fles. (An Execution Sweeps Off the Greater Part of Their Furnuture: They Comfort Themselves with the Bottle.) Het gezin zit nu opeengepakt bij de smeulende haard. Vol berouw kijkt de vrouw voor de laatste keer naar haar huishoudelijke bezittingen. De droevige gebeurtenissen worden hier gesymboliseerd door de vervanging van de porseleinen beeldjes op de schoorsteenmantel door een stenen kroes.
	Wie voor een bete broods een aalmoes heeft te vragen, is te beklagen reeds, maar wie 't uit drinklust doet, Is zeker dieper nog en erger te beklagen. Veracht toch nooit het kind, hetwelk zoo beedlen moet.	PLAAT IV. Niet in Staat een Baan te Vinden Worden Zij door de Armoede de Straat op Gedreven om te Bedelen, en met Deze Middelen Schaffen Zij Zich Nog Steeds Drank Aan. (Unable to Obtain Employment, They Are Driven by Poverty into the Streets to Beg, and by This Means They Still Supply the Bottle.) De moeder, vader en oudste dochter staan bij de zij-ingang van een drankwinkel. We zien hoe de jongste dochter nog een fles drank koopt. De zoon, blootsvoets en onverzorgd, bedelt bij een fatsoenlijk geklede vrouw, terwijl twee gezonde, opgedirkte kinderen voorbij wandelen.
De serie tekeningen van Cruikshank werd in het Nederlands bewerkt, gekleurd en van bijschriften voorzien door W. Mets Tzn,; uitgave gebr. Koster te Amsterdam, lithografie G.L. Amand. De teksten onder de lantaarnplaten zijn afkomstig van deze uitgave.	De drank rooft levensheil en eindlijk ook het leven; Maar wie zich drinkend troost bij 't derven van een pand, Hetwelk door zijne schuld van kommer eens moest sneven, Doet iets wat strijdig is met godsvrucht en verstand.	PLAAT V. Koude, Ellende en Ontbering Brengen Hun Jongste Kindje Om: Zij Troosten Zichzelf met de Fles. (Cold, Misery, and Want, Destroy Their Youngest Child: They Console Themselves with the Bottle.) Het kleinste kind is overleden en rust nu in het houten kistje nabij de achterwand. De vrouw, met een glas jenever in de ene hand, drukt een voddige lap tegen haar betraande gezicht. De wanhopige blik op het gezicht van haar echtgenoot is een voorbode van het onvermijdelijk lot dat hem wacht - de waanzin.
	Het laatste greintje deugd wordt door den drank verzwonden. Een lage hartstocht slechts spoort tot het laagre aan. Dit wordt in het gezin van dronkaards ondervonden, Waar man en vrouw elkaar in 't eind naar 't leven staan.	PLAAT VI. Vreselijke Ruzies en Bruut Geweld zijn de Natuurlijke Gevolgen van het Regelmatig Gebruik van de Fles. (Fearful Quarrels, and Brutal Violence, Are the Natural Consequences of the Frequent Use of the Bottle.) De kinderen proberen hun vader nog tegen te houden wanneer hij zijn doodsbange vrouw aftuigt. Zij staat tussen hem en de altijd aanwezige fles op de schoorsteenmantel in. De weinige huishoudelijke bezittingen die hen nog resten, liggen omvergeworpen op de grond. De buurvrouw kijkt angstig om de deur.
Vanaf de jaren 1830 ontdekten religieuze en idealistische organisaties als het Leger des Heils en de Drankbestrijding de doeltreffendheid van de toverlantaarn als een krachtig wapen tegen het onheil van drankmisbruik en andere 'slechte gewoontes'.	Verslagen! ach, de flesch heeft vele reeds verslagen, En gaat nog daaglijks voort met andren te verslaan; Bestrijdt den sterken drank, wilt daarin nooit vertragen; De Satan wijkt alleen voor wie hem durft weerstaan.	PLAAT VII. De Man, in Staat van Wilde Dronkenschap, Doodt Zijn Vrouw met het Voorwerp dat de Oorzaak is Van Al Hun Ellende. (The Husband, in a State of Furious Drunkenness, Kills His Wife with the instrument of All Their Misery.) Een dokter neemt de pols op van de vermoorde vrouw, een politieman ondervraagt de dochter terwijl een agent de totaal gestoorde man bij zijn lurven grijpt.
	Waanzinnig! treurig lot, gevolg van 't zondig drinken, Gij zijt meest 's dronkaards eind. Wel hem die krachtig strijdt, En zich te ontworstelen weet aan het jenever drinken, Waardoor de maatschappij de grootste ellende lijdt.	PLAAT VIII. De Fles Heeft Zijn Werk Gedaan - Zij heeft het Leven Gekost aan het Kindje en de Moeder, Zij heeft de Zoon en de Dochter de Straat Op Gebracht en heeft van de Vader een Waanzinnige Zonder Enige Hoop Gemaakt. (The Bottle Has Done Its Work - It Has Destroyed the Infant and the Mother, It Has Trought the Son and the Daughter to Vice and to the Streets, and has Left the Father a Hopeless Maniac.) De twee kinderden, nu tamelijk opzichtig en verzorgd gekleed, kijken voor het laatst naar hun vader. Het takje met bloemen in de mond van de zoon wijst op zijn toekomstige losbandigheid. De kooi is daar geplaatst om te voorkomen dat gevangenen zichzelf letsel toebrengen.

		Zwart/witte uitvoering van de Bottle-serie, gepubliceerd door Charles M. Stebbins, een Amerikaanse opticien. De platen zijn 3 1/4 bij 4 inches (10 x 8,2 cm) groot.

Dezelfde afbeeldingen van de sets hierboven, nu uitgevoerd als een set van lantaarnplaten in een houten frame.
Voor degenen die hun lantaarnplaten zelf wilden schilderen maar hiervoor het talent misten, verkocht de Engelse firma Brodie & Middleton, 79 Long Acre, Londen, meer dan dertig series lantaarnplaatjes waarop alleen de omtrekken waren afgedrukt, klaar om ingekleurd te worden. Dit maakte het de amateurschilder wel heel gemakkelijk. Een van deze 'doe-het-zelf' series toonde de dramatische geschiedenis van 'De Fles' (1876).
	Een onbekende fabrikant bracht deze serie lantaarnplaten uit met de afbeeldingen van de originele prenten van Cruikshank, compleet met de bijbehorende onderschriften. Formaat 8 x 8 cm.

Waarschijnlijk wilt u nog wel graag weten hoe het is afgelopen met de kinderen van de dronkaard. In 1848 verscheen Cruickshank's vervolg, THE DRUNKARD'S CHILDREN, in gedrukte vorm en later ook als een serie lantaarnplaten, maar vanwege de aanwezigheid van prostitutie in het verhaal, werd het minder geschikt geacht voor jeugdige kijkers.

Helaas, er is geen 'happy end'. De jongen pleegt, hiertoe aangezet door de drank, een overval en wordt opgepakt door de politie. Op een smerig gevangenisbed kwijnt de beklagenswaardige boosdoener weg en overlijdt. Van danscafé naar drankwinkel, van drankwinkel naar danscafé, het arme meisje wordt een richting op gedreven die wel moet eindigen in narigheid en ellende. Uiteindelijk pleegt zij, zonder thuis en vrienden, verlaten, behoeftig en waanzinnig van de drank, zelfmoord.

Links een gekleurde plaat en daarna een complete serie van acht fotografische zwart/wit platen met kopieën van (gedeeltes van) de originele gravures van George Cruickshank. Ofschoon het verhaal de intensiteit mist van de hieraan voorafgaande set, is elke afbeelding op zich een indrukwekkende combinatie van observatie- en vertelkunst, waarmee de bijzondere kwaliteit van het werk van Cruikshank duidelijk wordt aangetoond.




Dezelfde onbekende fabrikant van de lantaarnplaten met de originele prenten van Cruikshank's The Bottle heeft ook een serie platen uitgebracht met de prenten van The Drunkard's Children.




Zie ook: Slechte gewoontes, drinken, gokken, roken. Ach Vaderlief, toe drink niet meer..... De Drankbestrijding.		Proost, op je gezondheid, daar ga je!