Toverlantaarn - Keramische lantaarns

Keramische toverlantaarns.

Misschien is de term 'keramisch' een beetje misleidend aangezien deze toverlantaarns niet helemaal van keramisch materiaal zijn gemaakt. Net als soortgelijke toverlantaarns zijn ze grotendeels gemaakt van metaal en wat glas, maar ze verschillen van die andere toverlantaarns door het lamphuis, de body, waarvan de wanden bestaan uit porseleinen of aardewerken tegels. Bij de bolvormige lantaarn is het lamphuis geheel van keramiek gemaakt. De tegels zijn bijna altijd versierd met kleurrijke bloemenornamenten en soms met spelende kinderen. De ornamenten zijn decals (overdrukplaatjes) onder een glazuurlaag. Nadat de blanco tegel is gevormd en gebakken, wordt er een decal op aangebracht. De olie die nog aanwezig is in het plaatje wordt door verwarming verwijderd. Daarna wordt de tegel voorzien van een glazuur en na het laatste bakken is het plaatje een integraal onderdeel geworden van de tegel.

Slechts een paar fabrikanten hebben keramische lantaarns vervaardigd, de Duitse speelgoedfabrikanten Johann Falk en Max Dannhorn zijn waarschijnlijk de enigen. De rechthoekige lamphuizen van Falk hebben allemaal keramische panelen (tegels) in een metalen frame; het lamphuis van de lantaarn die Dannhorn maakte heeft een bolvorm. Zoals we uit het volgende kunnen leren, is het echter zelfs nog maar de vraag of de genoemde fabrikanten de echte makers zijn van de in dit item getoonde keramische lantaarns.

Doordat deze lantaarns bijzonder kwetsbaar waren, zijn ze tegenwoordig erg schaars en daarom zeer gewild bij verzamelaars die er soms hoge prijzen voor willen betalen.

Het rechthoekige model, toegewezen aan Johann Falk. Eerste variant.
		Er zijn drie varianten van het rechthoekige model. De eerste variant is voorzien van drie tegels met aan de binnenzijde markeringen in reliëf. Meestal geven twee cijfers de afmeting van het paneel in cm aan, variërend van 12 x 11 cm tot 21 x 17 cm. Soms is er een extra markering te vinden die mogelijk een merkteken van de keramiekfabriek is. De toverlantaarns zelf hebben meestal markeringen in de metalen deur aan de achterkant van de lantaarn. Ze tonen ofwel simpelweg 'D.R.G.M', dat staat voor 'Deutsche Reichs Gebrauchs Muster', een Duits patent, of 'LUNA D.R.G.M. 192 102 GEPATENTEERD in de VS'. De beschermingsperiode was beperkt tot drie jaar. Opvallend zijn de vier metalen knoppen in de hoeken van het dak. Model Luna, 1895. Prachtige Duitse toverlantaarn met 'Keramikfliesen' (keramische tegels) aan drie kanten, versierd met een aantrekkelijk bloemendesign. Zij heeft klauwvormige pootjes en verchroomde delen op het metalen frame van het lamphuis en de lens. In het metalen toegangsdeurtje aan de achterzijde zijn de initialen "D.R.G.M." geperst. De lantaarn werd verkocht in twee groottes en met verschillende bloemmotieven. De afmetingen van de kleinste waren 12,5 x 9 x 22 cm.

Hetzelfde model met een andere decoratie..... Foto's: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.


Dit keer zijn de tegels niet versierd met bloemen maar met de afbeelding van een jong meisje.
De tweede variant. De tweede variant heeft slechts twee keramische zijpanelen. De voor- en achterkant zijn van metaal. Net als de lantaarns van de eerste variant hebben ze klauwpootjes. Ook hier hebben de tegels aan de binnenzijde nummers in reliëf die de grootte aangeven, variërend van 12 x 11 cm tot 20 x 16. Ze hebben meestal ook de markering 'D.R.G.M.' in de achterdeur geperst. De algehele uitvoering is veel eenvoudiger dan die van de eerste variant. Het dak mist de vier knoppen en de schoorsteen is niet veel meer dan een rechte buis.


De derde variant. Net als de eerste variant heeft deze variant drie keramische panelen, maar er zijn opmerkelijke verschillen. Het dak is gebogen, de schoorsteen is geknikt en de voetjes zijn driehoekig en gemaakt van gegoten metaal. Een metalen onderdeel onder het gat in de bodem houdt de brander op zijn plek. De reliëfmarkering wordt meestal in de achterdeur geplaatst, maar soms is er een metalen plaatje onder de bodem gesoldeerd, zoals bij onderstaande lantaarn.
		Metalen lantaarn op gevouwen driehoekige pootjes. Gevat in een metalen frame zijn op de voorkant en aan de zijkanten geglazuurde keramische panelen aangebracht, versierd met afbeeldingen van spelende kinderen. Op een plaatje aan de onderkant staat vermeld "LUNA D.R.G.M No 192102 PATENTED USA". Mogelijk werd de lantaarn in Duitsland gemaakt (door Johann Falk?), speciaal voor de Amerikaanse markt. De afmetingen zijn 27 x 23,5 x 9,5 cm). Foto: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.

Zijn deze rechthoekige keramische lantaarns echt gemaakt door Johann Falk? De bovenstaande toverlantaarns hebben geen merkplaatjes van een fabrikant. Volgens een onderzoek van Helmut Wälde is de eigenaar van het D.R.G.M. No 192102 patent voor een 'Zauberlanternegehäuse mit verzierter Wandung aus keramischem Material' de Duitser David Benda uit Fürth. Sommige van de rechthoekigete lantaarns zijn bovendien gemerkt met 'Patented in U.S.A. Dit patent is geregistreerd op naam van ene Simon Hamburger uit New York en toegewezen aan het bedrijf Hamburger & Co. uit New York.
Het bolvormige model, gemaakt door Max Dannhorn.
De bolvormige modellen zijn nog veel zeldzamer dan de rechthoekige modellen van Falk. Hoewel er enkele varianten lijken te zijn, verschillen ze niet veel van elkaar. De bekende lantaarns hebben een totale hoogte van ongeveer 30 cm en de houten voet is ongeveer 11 x 18 cm. De diameter van de keramische body is ongeveer 10 cm. Alle bekende keramische lamphuizen zijn versierd met florale ornamenten. Sommige rechthoekige en ronde modellen zijn uitgevoerd met een identieke versiering. Dit suggereert dat de keramische onderdelen voor de ronde en rechthoekige lantaarns door hetzelfde keramische bedrijf zijn vervaardigd. De keramische lantaarns zijn zeldzaam omdat ze kwetsbaar zijn. Het keramische lichaam moest twee keer van de brander worden verwijderd, wanneer het licht werd aangestoken en wanneer het werd gedoofd, want er zat geen deurtje in. Om het lamphuis gemakkelijk op de brander te kunnen bevestigen is aan de onderzijde een metalen ring vastgelijmd. Na veelvuldig gebruik van de lantaarn kon deze ring los gaan zitten en dit verhoogde de kans op vallen en breken van het lichaam.
	Max Dannhorn, 1890. Schitterende lantaarn met een bolvormige keramische handbeschilderde en geglazuurde body. Het oliereservoir en de objectiefdrager zijn gemonteerd op een houten grondplank Rechte schoorsteen met messing flensen. Gemaakt met verschillende decoraties. Doordat de lantaarn zeer breekbaar was, komt zij nog maar zelden voor. Hoogte: 28 cm; diameter lamphuis 10 cm.
Zijn deze bolvormige keramische lantaarns echt gemaakt door Max Dannhorn? Er is geen bewijs voor deze aanname. Alles wat we hebben is de D.R.G.M. voor de firma David Benda, Fürth, en de U.S.A. patenten voor Simon Hamburger die vrijwel zeker ook de bolvormige lantaarn omvatten. Het is waarschijnlijk dat de firma's David Benda en Hamburger & Co. een zakelijk partnerschap hadden met betrekking tot keramische toverlantaarns. Vanwege het feit dat de keramische lantaarns werden beschermd door de D.R.G.M. voor de firma David Benda zou deze firma volgens onderzoeker Helmut Wälde beschouwd moeten worden als de maker van alle bovengenoemde keramische toverlantaarns. Maar wie heeft dan toch ooit bedacht dat Falk en Dannhorn de fabrikanten zijn?!