Toverlantaarn - Levende Modellen

Levende Modellen
(Life Model slides)

	Lantaarnplaten die we wel 'levende modellen' noemen, waren aan het einde van de negentiende eeuw wellicht het meest populair. We bedoelen hiermee de fotografische lantaarnplaten waarop gekostumeerde acteurs zijn afgebeeld, opgesteld in een decor of op locaties. De platen dienden vaak voor het aantrekkelijker maken of verduidelijken van liederen, preken, moralistische redevoeringen, sentimentele verhalen, volksverhalen en andere teksten. Net als bij de film zijn de modellen geplaatst in een echte omgeving of in een geschilderd decor. Allerlei rekwisieten werden rondom de acteurs neergezet om het tafereel verder in te vullen. In het bijzonder organisaties als de geheelonthouders en het Leger des Heils gebruikten dit soort platen veelvuldig om daarmee een massapubliek te bekeren. Ook tijdens kerkelijke diensten werden de platen gebruikt om een vertelling, afgewisseld met gezangen, te illustreren. Soms werden dan ook nog de woorden van het lied op het scherm geprojecteerd zodat de aanwezigen mee konden zingen, begeleid door het harmonium of de piano. De platen werden vaak verkocht in dozen, samen met een boekje waaruit het verhaal of het gedicht luidop kon worden gedeclameerd. De series bestonden soms uit zestig, maar ook wel uit niet meer dan twee platen. afbeeldingen: scene uit '"Everybody's loved by someone", een serie van 12 toverlantaarnplaten gemaakt door Bamforth & Co. Deze plaat is getiteld "The Boy was found and taken Home".)
Ofschoon de platen erg populair waren, waren er maar weinig fabrikanten die ze vervaardigden. We kennen er slechts een tiental, waaronder de bekende Britse bedrijven van Bamforth & Co en van York & Son. Waarschijnlijk was Bamforth de eerste die levende modellen gebruikte op zijn platen. Zijn eerste 'life models' waren vaak gemonteerd in een achtergrondfoto en vertonen daardoor soms vreemde fouten in het perspectief. Zijn modellen waren vaak familieleden, buren en kennissen die poseerden voor een habbekrats. De meeste andere producenten toonden hun naam niet op de titelplaat van de series zoals Bamforth vaak wel deed, en bleven daardoor onbekend. Het enige andere land met een levende modellen productie van betekenis was de United States. afbeelding: Eén plaat uit de serie 'Lifeboat", gemaakt door York & Son.

		We zien vaak in verschillende series dezelfde rekwisieten terugkomen, zoals hier de grote staande klok en de haard. afbeeldingen: Eén plaat uit de serie 'Joe Sparks" en één uit de serie "Poison in the Packet", beiden gemaakt door Bamforth & Co.

	Een aantal elementen van de levende modellen kunnen we al vinden in vroegere media, zoals de illustraties van boeken, etsen en gravures bij volkse verhalen en in de commerciële fotografie, maar er wordt ook gebruik gemaakt van veel middelen die we kennen uit de latere filmkunst, in het bijzonder de 'flash-back' en het overtuigend in beeld brengen van fantasieën. Bij sommige series vinden we al de 'close-up', een effect dat met veel succes werd toegepast in latere films. Dit soort platen werd voornamelijk geproduceerd vanaf de jaren 1870 tot aan de Eerste Wereldoorlog. De hoogtijdagen van dit genre lagen tussen 1880 en 1890. Later daalde de populariteit sterk en werden deze platen nog slechts gebruikt in kleine series, als illustratie voor populaire liedjes. afbeelding: één plaat uit een serie van 40 (!) live model slides 'The Musical Miller', gemaakt door W.M.S.S.D. (3, Ludgate, Circus Bldgs, E.C.) London, England

Een bekende serie lantaarnplaten met levende modellen is het verhaal 'Jane Conquest', gebaseerd op een gedicht van James Milne uit Newcastle, dat oorspronkelijk gepubliceerd werd in het tijdschrift The Methodist Family. Deze serie van 16 platen werd zeer waarschijnlijk vervaardigd door Bamforth uit Holmfirth, Yorkshire, Engeland in de jaren 1890. De platen hebben de gebruikelijke afmetingen van 8,2 x 8,2 cm (3,25" vierkant).
		In het duister klinkt de stem van een man die de eerste strofen van een gedicht voordraagt: 'Het was bijna Kerstmis, al heel lang geleê...' 'Twas about the time of Christmas and many years ago, When the sky was black with wrath and rack, and the earth was white with snow, When loudly rang the tumult of winds and waves at strife, In her house by the sea with her child on her knee, sat Harry Conquest's wife.'

FABRIKANTEN:
Wanneer we afgaan op de tekst in zijn advertenties, was James Bamforth aan het einde van de jaren 1890 op het gebied van lantaarnplaten met levende modellen "De Grootste Producent van de Wereld'. We zijn daar niet zo zeker van want het bedrijf bediende zich wel vaker van een hoogdravende stijl, maar één van de grootste moet hij toch wel geweest zijn. Bamforth begon als fotograaf in een studio in het Engelse Holmfirth, in 1870. Zo'n tien jaar later ging hij lantaarnplaten maken; eerst nog allerlei soorten, maar al spoedig specialiseerde hij zich in series met levende modellen. Hoewel de kwaliteit van de allereerste levende modellen platen nog veel te wensen overlaat vanwege de onwerkelijke achtergronden, fouten in het gebruik van het perspectief en andere technische tekortkomingen, bereikte hij al snel de artistieke stijl waardoor de platen van Bamforth ogenblikkelijk te herkennen zijn. Rond 1898 werd de studio in Holmfirth omvangrijk uitgebreid en werden er filialen en kantoren in Londen en New York geopend. Na eerst nog een paar komische films te hebben geproduceerd, voornamelijk gebaseerd op zijn series lantaarnplaten, begon het bedrijf met de productie van fotografische ansichtkaarten, aanvankelijk van dezelfde negatieven als de lantaarnplaten. Spoedig overtrof het succes van deze bedrijfstak de productie van lantaarnplaten, die uiteindelijk tot een einde schijnt te zijn gekomen tijdens de Eerste Wereldoorlog.		BAMFORTH Life Model plaat, gemaakt door Bamforth. "Valley where the Blue Bird sings".

Vandaag de dag herinneren velen zich het bedrijf hoofdzakelijk nog door zijn specialisatie in 'ondeugende' strandbriefkaarten met veel dikke dames, domme blondjes, schoonmoeders en onder de plak zittende echtgenoten. Het familiebedrijf werd in het begin van de jaren 1990 overgenomen door Dennis & Co. uit Scarlborough.
YORK & SON Pagina's uit een catalogus van York & Son.	De Engelse fabrikant en leverancier van lantaarnplaten, Frederick York, verhuisde in 1853 samen met zijn vrouw naar Zuid-Afrika. De oorzaak was een slechte gezondheid. Het gezin werd daar uitgebreid met twee zonen en verbleef er tot 1861. In die tijd vestigden ze daar drie fotografische bedrijven. Terug in Engeland begon York in 1863 een bedrijfje in Londen, waarmee hij al snel een internationale reputatie opbouwde vanwege de hoge kwaliteit van zijn lantaarnplaten, een onderdeel van zijn bedrijf dat hij zelf het leukste vond. Zijn zoon William sloot zich bij hem aan in 1877. Rond 1890 overtrof de productie van York & Son al de 100.000 platen per jaar en in 1900 waren dat er zelfs al meer dan 140.000. De platen kunnen vanaf 1890 herkend worden aan het handelsmerk, een grote ‘Y’ met een ineengestrengelde slang, geplaatst in een driehoek. Het programma beslaat ieder onderwerp, zoals Reizen, Humor, Wetenschap, Opvoeding en.... series met Levende Modellen, waaraan met veel inzet gewerkt werd. Hun vaste decorschilder en tevens toneelmeester, E. T. Green, was verantwoordelijk voor de met zorg uitgewerkte achtergronden. Na de dood van Frederick in 1903 ging zijn zoon alleen verder als bedrijfsleider, maar tengevolge van de tanende populariteit van de toverlantaarn verzwakte het bedrijf in 1907 al aanzienlijk en later werd het overgenomen door Newton & Co. De nieuwe eigenaar sloot de bestaande vestigingen en opende het York House in South Kensington. Daar werden nieuwe platen vervaardigd, maar ook het oude programma werd nog gehandhaafd. De productie ging voort tot achter in de jaren 1940.
	Kijk ook hier voor heel veel series lantaarnplaten met levende modellen.