'Victorian trade cards' en de toverlantaarn deel 1

'Trade cards' en de Toverlantaarn
deel 1

Victorian trade cards zijn 19e-eeuwse kaarten met reclame voor uiteenlopende producten en diensten. De meeste kaarten zijn wat kleiner dan een briefkaart, ongeveer 7,5 x 13 cm. Miljoenen van deze kleurige reclamekaarten werden op de grote beurzen en tentoonstellingen uitgedeeld door allerlei bedrijven en veel mensen begonnen de kaarten te verzamelen en in dikke plakboeken te plakken. Bij de plaatselijke kruidenier waren veel van deze kaarten verpakt in de blikjes koffie of thee of werden gewoon meegegeven aan de klanten. De Centennial Exhibition, die in 1867 in Philadelphia werd gehouden, markeerde een belangrijke periode in de geschiedenis van het verzamelen van deze kaarten. De steendrukkunst was juist ontwikkeld en het verschijnen van de nu prachtig gekleurde kaarten was het begin van een echte verzamelrage. Trade cards verdwenen bijna geheel van het toneel aan het einde van de Wereldtentoonstelling van 1904. Uiteindelijk werden ze vervangen door advertenties in kleurige tijdschriften en jonge mensen vonden de trade cards veel te ouderwets om ze te gaan verzamelen. Het aantal verzamelaars van trade cards is de laatste jaren sterk toegenomen. Vandaag de dag worden er gespecialiseerde veilingen en bijeenkomsten gehouden en duizenden begerige verzamelaars bezoeken de vele verzamelbeurzen. Trade cards die dertig jaar geleden nog voor een paar centen werden gekocht, brengen nu tien dollar of meer op. De meest begeerde exemplaren worden zelfs verkocht voor meer dan duizend dollar. Zwart-wit kaarten zijn vrij zeldzaam omdat de mensen ze toentertijd niet mooi vonden en weggooiden.
		In 1846 vroeg de Amerikaanse uitvinder Elias Howe patent aan op een naaimachine die een naald met een oogvormige punt gebruikte en een heen en weer gaande spoel bezat. Isaac Merrit Singer legde de basis voor de massaproductie van dit werkbesparende huishoudelijke apparaat. Spoedig was de naaimachine een onontbeerlijk hulpmiddel in veel Victoriaanse huisgezinnen. Een groot aantal verrukkelijke afbeeldingen op trade cards zijn gewijd aan de naaimachine en aan het naaigaren. Deze kaart is ongeveer 11,5 x 7,5 cm groot en laat een huiselijk tafereeltje zien met een groepje kinderen en een jongen die de kop van een geit, het handelsmerk van Brook's Six Cord Spool Cotton, op de muur projecteert. De kaart is gedrukt in rijke kleuren met oranje en donkere tinten, waardoor zij een opvallende uitzondering vormt tussen de andere trade cards, waarvoor meestal lichtere inkten werden gebruikt. Op de achterkant is een lijst van de door Brook's verdiende medailles en onderscheidingen afgedrukt; de laatste is de Gouden Medaille in Calcutta, in 1883. Op een variëteit van deze kaart wordt de tekst 'Brook's Patent Glace Thread' geprojecteerd in plaats van 'Brook's Six Cord'. Afm.: 11 cm x 8 cm (4 3/8" x 3 1/8").
Het is steeds grappig te zien op welke manieren een klosje garen werd ingevoegd in een afbeelding op de trade card. Op deze kaart met een reclame voor Clark's Thread, zijn katten afgebeeld die, gekleed in mensenkleren, een lezing met lichtbeelden bijwonen. Men kan zich afvragen wat hen het meeste opwindt, de rennende muizen of de superieure kwaliteit van het naaigaren. De afbeelding is waarschijnlijk geleend van het werk van de Engelse illustrator Louis Wain, wiens boek-, tijdschrift- en postkaartenplaatjes van katten door velen als een aantrekkelijk verzamelobject gezien worden. Deze kaart is een voorbeeld van een 'custom design card'. Op de voorkant van deze kaarten is meestal het product waar reclame voor wordt gemaakt afgebeeld. De fabrikant deelde het ontwerp niet met andere firma's, zoals dat bij de z.g. 'stock cards' wel het geval was. Afm.: 11 cm x 8 cm (4 3/8" x 3 1/8").
		Serie van zes kaarten in chroomlithographie met de afbeelding van een toverlantaarn die Pierrot en zijn leuke vriendinnetje Columbine laat zien in een pittoresk landschap. Deze kaarten zijn voorbeelden van de z.g. stock cards, die voor het adverteren van elk product konden worden gebruikt. De achterkanten zijn blanco en konden worden bedrukt door de adverteerder. Meestal was er ook nog een blank gedeelte op de voorzijde, dat ook kon worden bedrukt door de klant. Afmetingen: ca.10.5 x 7 cm (4" x 2 3/4"). De drukker is de bekende Champenois & Co. Parijs, die ook veel kaarten drukte voor Liebig, Au Bon Marché en anderen. Wellicht heeft Lapierre's Lanterne Carrée model gestaan voor de toverlantaarn op deze fraaie kaarten.
	1. Pierrot houdt van Colombine, het aardige buurmeisje dat zich verstopt achter de tussenmuur. 2. Pierrot aanbidt Colombine en verklaart haar zijn liefde (Declaration). 3. Colombine gaat naar een weitje, waar zij weer haar gevoelige vriendje ontmoet (Premier Rendez-vous). 4. Pierrot wil het hart van Colombine veroveren en schenkt haar een boeket bloemen als eerste cadeau (Premier Cadeau). 5. Wanneer Harlekijn arriveert geeft dat wat ruzie want Colombine begint te twijfelen. (Entrevue Troublée). 6. Colombine laat zich verleiden door de kluchten van Harlekijn die de arme Pierrot ook nog eens afstraft (Correction Méritée).
	Op de achterkant van deze serie kaarten is de kalender van 1900 afgedrukt, wat het gemakkelijk maakt de leeftijd van de kaarten te bepalen.

Maar liefst vijf Franse trade cards met afbeeldingen van tafereeltjes uit een van de fabels van Florian, 'Le Singe qui montre la Lanterne Magique' (de aap die een toverlantaarnvoorstelling geeft).


		De 19e-eeuw was een tijd van uitvindingen en ontdekkingen. Bijna dagelijks verschenen er nieuwe producten. De trade cards waren een nauwgezette weerspiegeling van de ontwikkelingen op dat gebied. Deze leuke Victoriaanse trade card laat een aantal kabouters zien die een prisma gebruiken om een regenboogeffect te veroorzaken terwijl een andere kabouter een lantaarnplaatje projecteert met een toverlantaarn. Op de achterkant staat een reclame voor Prentice Scientific Novelties, met wat lijntekeningen en prijzen van enkele optische apparaten, waaronder een tekening van de toverlantaarn die op de voorzijde gebruikt wordt.
Hood's Sarsaparilla. Fraaie afbeelding met reclame voor een circusvoorstelling op de achterkant. Afmetingen ca. 8 x 12 cm. Een toverlantaarn projecteert de tekst 'Take Hood's Sarsaparilla to purify your blood' ('Gebruik Hood's Sarsaparilla om uw bloed te zuiveren') boven de hoofden van het publiek, dat overigens bijzonder weinig aandacht heeft voor de boodschap. Voor vrijwel ieder denkbaar product werd door middel van trade cards reclame gemaakt. Medicijnen behoorden zeker tot de meest geadverteerde artikelen. Veel kaarten hebben, zoals deze, vlekken op de achterkant die afkomstig zijn van de lijm die gebruikt werd om de kaarten in de plakboeken te plakken.

Trade card voor Chicoree Extra a la Belle Jardiniere C. Bériot, Lille.		Trade card voor Chocolat Guérin-Boutron. Uitgave: Vallet, Minot & Cie, Imprimeurs, éditeurs, 5 Rue Beranger, Paris. Afm. ca 12 x 8 cm.

Een trade card met vrijwel dezelfde afbeelding als de kaart hierboven, maar nu met een reclame voor het oude Parijse warenhuis 'Au Bon Marché', ca 1880. De geprojecteerde afbeelding op de muur laat het indrukwekkende gebouw zien en de tekst 'Au Bon Marché'. Onder het meisje rechts staat de 'La Lanterne Magique'. Uitgegeven door Vallet, Minot & Cie, Imprimeurs Editeurs, 5 Rue Béranger, Paris. Afmetingen ca 12 x 8 cm.
			Cacao de la Cie Francaise. Een zeer bijzondere trade card die is uitgevoerd als een thaumatroop. De kaart moet snel worden rondgedraaid tussen je handen door middel van een paar draadjes om het effect te kunnen zien.

Deze fraaie Franse trade card laat een groepje kinderen zien dat zich vermaakt met een toverlantaarnvoorstelling. Deze litho kaart draagt aan beide zijden een reclame voor Au Bon Pasteur, Habillements pour hommes et enfants (Kleding voor mannen en kinderen), Rue de la Tonnelarie 18, Chartres. De afmetingen van de kaart zijn ca 12 x 8 cm. Rechtsonder op de voorkant is een nummer vermeld, 502.

Zeer bijzondere trade card, uitgegeven door de Nederlandse chocolade- en cacaofabrikant Van Houten. Opschrift: 'MAKE THIS CARD WARM and note the interesting change on the screen' (VERWARM DEZE KAART en bekijk de interessante verandering op het scherm).
Achterkant van een zelfde kaart met reclame voor AMERICAN SEAL PAINTS (All Colors, All Shades).	Deze schitterende Victoriaanse trade card heeft een lieflijk tafereeltje op de voorzijde; drie kleine kinderen die met een toverlantaarn spelen. Op het scherm is een bijna echte chromatroop geprojecteerd met betoverende optische effecten. Tussen de voor- en achterdelen van de kaart bevindt zich een bedrukte kartonnen schijf. Deze schijf steekt iets buiten de randen van de kaart en kan worden bediend door hem rond te draaien. Op de kaart zelf is een gedeelte uitgestoken, waardoor de schijf zichtbaar wordt. Wanneer de schijf wordt rondgedraaid bewegen de gekleurde lijnen op de schijf in een tegengestelde richting van het lijnenpatroon op de kaart. Dit geeft een zeer realistisch chromatroop effect. Afmetingen van de kaart: 9 x 14 cm (3 1/2" x 5 1/2"). Meer informatie over chromatropen vindt u hier.
Nog zo'n fraaie mechanische trade card met een draaibare schijf tussen de twee delen van de kaart. Op de achterkant staat een aanbeveling voor COTTOLENE, een Amerikaans soort bakvet, gemaakt van katoen-olie: "Gebruik Cottolene als vet voor gebakjes, cakes, broodjes en broden" en "Gebruik Cottolene voor al uw bakken". Wanneer de schijf, die aan één kant buiten de kaart steekt, wordt verdraaid, verschijnen achtereenvolgens zes afbeeldingen op het scherm: een vis die gebraden wordt, een man die een pasteitje eet, een dame die een cakeje zal gaan eten, een cartoon van een vetkom als koning, een kind dat een taartje eet en een dame die cake eet. De teksten die daarbij horen zijn respectievelijk: (COTTOLENE) "is the best to fry fish in", "makes delicious crisp pastry", "is conducive to health", "is superior to lard.", "is safe for children" en "dyspeptics can eat cake made with it".	Gedrukt door de lithograaf Geo. S. Harris & Sons, Philadelphia, ca. 1890. Afmetingen 12,6 x 9 cm.
	Dank aan Dave Cheadle voor het toesturen van de COTTOLENE en HARTSHORN kaarten.
	Trade card van Harthorn's automatisch werkende verduisterende rolgordijnen (Hoedt u voor namaak!). Op de achterzijde een advertentie voor een plaatselijke dealer: Gedrukt door Lindner, Eddy & Clauss, Lith. N.Y., ca. 1890. Afmetingen: 8,5 x 13,5 cm.

Deze Engelse Liebig trade card maakt deel uit van een serie van twaalf. Sanguinetti #75, uitgegeven in de jaren 1870, voor Liebig Company's extract of meat (hoedt u voor namaak!). Afmetingen: 7 x 10,5 cm. Gedrukt door Testu & Massin, Paris-London.

Nogmaals een reclamekaart voor Liebig Company's extract of meat. Eén uit een serie van zes(?) kaarten met als onderwerp 'Le Pigeon-Voyageur' (de postduif). De zes kaarten laten zien hoe de duiven worden gelost (La Station de Départ) tot hoe de boodschap uitvergroot wordt met behulp van een toverlantaarn (L’agrandissement des dépêches). Naast deze Franse versie bestaat nog een Duitse versie (Die Brieftaube) en waarschijnlijk ook nog een Engelse versie.
	Deze Franse trade card is gedrukt voor CHOCOLAT GUERIN-BOUTRON en draagt op de rechter zijkant de tekst: 'Dessins transparants a voir à la lumière' ('De doorzichtige afbeelding moet tegen het licht bekeken worden'). Wanneer deze instructie opgevolgd wordt, verschijnt in de cirkel de tekst: 'J'aime Le Chocolat Guerin - Boutron'.
Onder welken vorm zij ook voorkomen, de LIEBIG PRODUKTEN zijn het resultaat van een beproefde kookkunst ondervinding. KLEINE STRAATAMBACHTEN VAN VOORHEEN. 1. Vele, meestal onvermoede, doch tevens zoo schilderachtige ambachten zijn heden tot het gebied der herinneringen verdrongen of op het punt dit te worden onder den aanhoudenden drang van den vooruitgang. Enkele hiervan worden in de huidige reeks terug voor den geest geroepen. ---- DE TOOVERLANTAARN-VERTOONER, - Wat wij heden met den naam van projectielantaarn bestempelen, heette eertijds tooverlantaarn. Het aanwenden van dit eigenaardig toestel moest wel degelijk op onze voorouders een bovennatuurlijken indruk uitgeoefend hebben: een lichtbron in een gesloten doos diende om een door middel van twee lenzen vergroot doorschijnend beeld, op glas geschilderd, te projecteren. Het scherm bestond uit een gewoon, gespannen wit doek. P. Athanasius Kircher was de uitvinder van dit veruftig toestel, dat de eersten stap naar de kinema daarstelde. De tooverlantaarn-vertooner bezocht bij voorkeur de ... maar kwam ook ten huizen. Onvermoeibaar vertelde en besprak hij de geschiedenissen waarvan hij de meest opvallende episoden weergaf. Compagnie Liebig, gesticht in 1865.	Nederlandse Liebig trade card met een man in negentiende-eeuwse kleding die een voorstelling met de toverlantaarn geeft voor een kleine groep volwassenen en kinderen. Op de achterkant van de kaart staat een Nederlandse verhandeling over DE TOOVERLANTAARN VERTOONER.
	Op de voorkant lezen we: KLEINE STRAATAMBACHTEN VAN VOORHEEN. 1. LIEBIG PRODUKTEN verminderen den keukenarbeid. Nadruk verboden. Uitleg op keerzijde.). Afm.: ca. 7 x 10.5 cm.
	De man bij de toverlantaarn zegt: ''Oui Messieurs, L'Homme descend du Singe' (Ja, dames en heren, de mens stamt af van de aap). Op voor- en achterkant een reclame voor 'Chocolat Guérin-Boutron'. Afmetingen van de kaart: ca 11 x 6,5 cm.
	Meer trade cards.............