Homepage 'de Luikerwaal' Meervoudige lantaarns Toverlantaarns, verschillende soorten.......
Meervoudige lantaarns
Kies een andere soort toverlantaarn door op een van de onderstaande afbeeldingen te klikken:
Speelgoed- of kinderlantaarns Huiskamerlantaarns Grote lantaarns of sciopticons Meervoudige lantaarns Bijzondere lantaarns, kinematografen, episcopen Fantasielantaarns
Meervoudige lantaarns. Meestal houten toverlantaarns die vaak bestonden uit twee of drie boven elkaar of naast elkaar geplaatste enkelvoudige lantaarns. Door hiermee twee of meer lantaarnplaten tegelijkertijd te projecteren, waren overvloeiende beelden en prachtige optische effecten te bereiken.

De dubbele lantaarns van mahoniehout en messing (biunials) werden voornamelijk in Engeland gemaakt. Bekende fabrikanten zijn Walter Tyler en Newton & Co.
 
Vanwege de grote verscheidenheid is het bijna onmogelijk de toverlantaarns in te delen in categorieën. We kunnen wel proberen ze te onderscheiden naar een aantal kenmerkende eigenschappen, maar veel lantaarns zouden we in meerdere groepen kunnen onderbrengen. We krijgen bovendien altijd te maken met uitzonderingen en grensgevallen.

Veel modellen werden ook nog in verschillende groottes uitgebracht, waarbij de kleinere dan onder de speelgoedlantaarns en de grotere onder de huiskamerlantaarns zouden kunnen vallen.

Desalniettemin zullen we toch maar een poging wagen.

Speelgoedlantaarns of kinderlantaarns.
Deze toverlantaarns zijn klein van formaat, eenvoudig uitgevoerd en waren niet duur. Ze waren oorspronkelijke voorzien van een kaars of klein olielampje als verlichting en slechts geschikt voor het vertonen van smalle lantaarnplaatjes (ca 2 tot 4 cm breed).

Huiskamerlantaarns.
De lantaarns zijn al wat groter en degelijker uitgevoerd en waren dientengevolge al wat duurder. Vanwege de grotere en gevaarlijker olielampen kunnen zij al niet meer beschouwd worden als kinderspeelgoed.

Grote lantaarns.
Deze lantaarns werden gebruikt voor het geven van lezingen in wat grotere ruimtes of bij het lesgeven aan studenten op scholen of universiteiten.

Meervoudige lantaarns.
Deze lantaarns bestonden uit twee of drie boven of soms naast elkaar geplaatste enkelvoudige lantaarns en waren meestal gemaakt van hout en messing. Hiermee konden schitterende effecten bereikt worden, zoals overvloeiende beelden.

Bijzondere lantaarns.
Hieronder vallen onder meer de toverlantaarns waarmee niet uitsluitend glazen lantaarnplaatjes kunnen worden geprojecteerd, maar ook films of ondoorschijnende kaarten, zoals de kinematografen en de episcopen. Ook opvallende lantaarns als de lamposcoop en de straatlantaarn zijn in deze groep ondergebracht.

Fantasielantaarns.
Een aparte categorie wordt nog gevormd door de toverlantaarns die op het eerste gezicht nauwelijks te herkennen zijn als toverlantaarn doordat zij er uit zien als een Boeddha, een moskee of een Eiffeltoren.

lantaarnist Daan Budding geeft voorstelling

De meeste hedendaagse lantaarnisten maken gebruik van een biunial bij het geven van hun voorstellingen. Hier zien we het bekende Nederlandse lantaarnistenpaar Daan Buddingh en Ankie Menger uit Haarlem aan het werk met hun lantaarn uit 1892.
 
biunial Wrench

De lantaarn is 65 cm hoog, 49,5 cm lang en 24 cm breed.
Zeldzame biunial, gemaakt van massief mahoniehout en messing. Met dit soort lantaarns konden de lantaarnisten aan het eind van de negentiende eeuw verbazingwekkende effecten in hun shows verwerken, zoals overvloeiende beelden, effect slides and chromatrope-figures.

Deze lantaarn werd waarschijnlijk rond 1890 gemaakt door de Engelse fabrikant Wrench.

De brandpuntafstand van beide lenzen is 5" (15 cm). In de lantaarn bevinden zich een tweetal condensors.

In deze tijd is de originele olie- of gaslamp-verlichting vrijwel altijd vervangen door moderne halogeen lampjes. Het overvloeien van het ene naar het andere lantaarndeel gebeurt dan meestal via elektronische dimmers.

Effecten die vaak met zo'n dubbele lantaarn werden geproduceerd:
lantaarnplaat overvloeier lantaarnplaat chromatroop
Overvloeier (dissolving view).
De avond valt.
 
Chromatroop-figuren.
A soldiers dream (De droom van een soldaat). Zes lantaarnplaten in een mahoniehouten frame van 16,5 x 10 cm. Hier worden slechts twee van de vijf droombeelden getoond. lantaarnplaat effectplaat

 
+ =

Effectplaat.
 
Eenvoudige, maar zeer fraaie, biunial van een onbekende fabrikant. Op de rechter foto is goed te zien hoe de gasverlichting werkte. De gastoevoer naar de beide lampen ging via een messing verdeler. Wanneer de ene lamp meer gas kreeg, kreeg de andere lamp automatisch minder. Hierdoor konden schitterende overvloeiers worden gerealiseerd. Het kwam niet zelden voor dat de lantaarn tijdens een voorstelling in brand vloog of explodeerde. Moderne lantaarnisten gebruiken daarom liever halogeenlampjes.
 
biunial metaal biunial metaal
De meeste biunials zijn gemaakt van hout, enkele van metaal, zoals deze bijzondere dubbele toverlantaarn, compleet met een opvallende, tweemaal geknikte, schoorsteen. Op de voorgrond van de eerste foto liggen de twee condensors, een tweetal limelight-branders (kalklicht) voor de verlichting, en een stel Beard platenwisselaars van mahoniehout en messing. Deze lantaarn is vermoedelijk in Frankrijk gemaakt. De hoogte van de lantaarn is 66 cm zonder de schoorsteen. De lengte met ingeschoven lenzen is 63,5 cm en de breedte is 25,5 cm.
 
triunial toverlantaarn Naast de dubbele toverlantaarn, de biunial, bestaan er ook drievoudige lantaarns, de triunials. Deze lantaarn bestaat uit twee delen, waarvan het bovenste deel kan worden verwijderd door de vier schroeven bovenaan het onderste deel los te draaien. Het  onderste deel kan dan worden ingezet als een biunial. Hierbij kan het dak en de schoorsteen van de complete lantaarn worden gebruikt.

Alle zes de deurtjes zijn voorzien van een kobaltblauw venstertje. De open achterkant is afgeschermd met een rood fluwelen gordijn.
De messing lenzen hebben elk drie telescopisch uitschuifbare delen; de brandpuntafstand van de lenzen is 7" (18 cm) en het scherpstellen gebeurt met een 'rack and pinion' systeem (tandwiel en tandbaan) voorop de lens.

Hoogte 89 cm, lengte (bij ingeschoven lenzen) 51 cm, breedte (met handvatten) 30,5 cm.
 
Natuurlijk kan ook een stel identieke toverlantaarns gebruikt worden voor het maken van overvloeiers en andere optische effecten. Deze set bestaat uit een houten kist met daarin een tweetal lantaarns van de fabrikant Brevette, compleet met een drievoudige olielamp, een condensor en een vernikkelde messing lens.

De lantaarns kunnen bovenop de kist worden geplaatst en worden op hun plaats gehouden d.m.v. koperen schroeven. Voorop de kist wordt een overvloeisysteem gemonteerd met getande randen voor een vloeiend resultaat. De hoogte van het vlindervormige mechanisme kan worden aangepast aan de positie van de lenzen.

Afmetingen van de kist:  51 cm lang en 41 cm breed.
toverlantaarns voor overvloeiers

vlinder voor overvloeiers


 

Een ander systeem voor het maken van overvloeiers.


 


 
Kies een andere soort toverlantaarn door op een van de onderstaande afbeeldingen te klikken:
Speelgoed- of kinderlantaarns Huiskamerlantaarns Grote lantaarns of sciopticons Meervoudige lantaarns Bijzondere lantaarns, kinematografen, episcopen Fantasielantaarns
 
  English version......  Wat is er nieuw op de site?  ©1997-2021 'de Luikerwaal'
Alle rechten voorbehouden.
Bijgewerkt tot 10-05-2021.
Previous page.....  Naar bovenrand pagina......  Volgende pagina......