Toverlantaarns - Effect platen

Effectplaten

Er is een klein maar belangrijk verschil in definitie tussen overvloeiers en effectplaten. Overvloeiers vloeien, zoals de naam al doet vermoeden, in elkaar over. Voor dit effect hebben we twee lantaarns nodig, of een dubbele (biunial) of drievoudige (triunial) lantaarn, omdat er tenminste twee afbeeldingen tegelijkertijd vertoond moeten worden om vloeiend van de ene naar de andere te kunnen overschakelen. Bijvoorbeeld één lantaarnplaat met de afbeelding van een landschap in de zomer en een tweede plaat met hetzelfde landschap in de winter. De afbeeldingen zijn in grote lijnen hetzelfde. Zij overlappen elkaar volledig.

Effectplaten daarentegen plaatsen een speciaal effect bovenop een reeds geprojecteerd tafereel. Veel gebruikte effecten zijn bijvoorbeeld regenbogen, dromen en visioenen, branden, en uit het niets verschijnende engelen en geesten. Een bekende op zich zelf staande effectplaat is de 'The Cross' waarin De gekruisigde Jezus verschijnt aan Maria Magdalena (hieronder). Ook sommige series met Levende Modellen maken gebruik van deze effecten. Wanneer Jane Conquest bidt om kracht en goede raad verschijnt tot twee keer toe een engel in haar eenvoudige huisje. De twee of meer lantaarnplaten die we gebruiken voor zo'n effect verschillen totaal van elkaar. In enkele gevallen worden overvloeiers en effecten samen gebruikt op één toverlantaarnplaat.

Een bijzonder populaire plaat met een effect was 'De droom van een soldaat': een soldaat ligt te slapen op het slachtveld terwijl boven zijn hoofd steeds wisselende herinneringen aan thuis verschijnen. We onderscheiden een plaat met het tafereel, in dit geval het slagveld met de slapende soldaat, en de plaat met het object dat hier overheen moet worden geprojecteerd, in dit geval de droom:

A Soldiers Dream. De complete set bestaat uit zes glazen platen in een houten frame, één die de slapende soldaat laat zien en de andere vijf met een afbeelding van zijn droom. Afm. frame ca 18 cm x 10 cm.


a	b	c

d	e	f
Vrijwel altijd werden de series waarin een effect gebruikt moest worden door de fabrikant uitgebracht als een 'schone' lantaarnplaat (a) en een plaat met het effect dat over de 'schone' plaat heen geprojecteerd moest worden (b). Voor het uitvoeren van het effect (c) waren twee toverlantaarns nodig. Omdat veel mensen slechts één lantaarn bezaten werd dezelfde serie soms ook uitgebracht met een aantal platen waarop het effect reeds aanwezig was (d). Soms werden er zes of meer van zulke effecten gebruikt en dan moesten er dus meerdere dezelfde platen met een ander effect toegevoegd (d, e en f) worden. Doordat deze na elkaar vertoond werden, zonder overvloeier, was het effect natuurlijk een stuk minder imponerend.

	Set effectplaten 'The Sculptor's Dream' (De droom van de beeldhouwer). Gevat in een mahoniehouten frame, ca einde 19e eeuw. Afm.: ca 18 x 12 cm; glas: 7,6 cm in diameter.


		Een mooie set effectplaten, genaamd 'The Cross' (Het Kruis), gemonteerd in een houten frame van 18 x 11.5 cm. Maria Magdalena met de gekruisigde Christus.


The Vision (Het Visioen). Een combinatie van een normale lantaarnplaat met een slapende vrouw en een effectplaat met de afbeelding van een groepje engelen dat aan haar verschijnt in haar dromen (boven). De rechter afbeelding laat de projectie zien.
Vanzelfsprekend vereiste het projecteren van effectplaten een grote behendigheid van de lantaarnist. De lenzen van de beide lantaarns moesten precies op elkaar worden afgesteld zodat de afbeeldingen samenvielen op het scherm. Het instellen van de lenzen kon het beste worden gedaan met behulp van registratie-lantaarnplaten.

		Set bijzonder grote effectplaten (29.2 x 24.5 cm !). Twee handgeschilderde toverlantaarnplaten in een houten frame, waarop een poolexpeditie te zien is, compleet met natuurverschijnselen als het St. Elmusvuur. Foto's: ©Pierre Patau, antiquetoysandgames.com.
De afbeelding is op een glasplaat geschilderd, die samen met een tweede, onbeschilderde, glasplaat in het frame is gemonteerd. De blanco plaat beschermt de beschilderde kant van de eerste. De tweede lantaarnplaat is op dezelfde manier vervaardigd, maar heeft ook nog een scharnierende, zwart geschilderde blikken plaat die kan worden omgeklapt zodat of de bovenste of de onderste helft van de lantaarnplaat wordt bedekt. De afbeeldingen hieronder geven het effect weer.

Er zijn veel series lantaarnplaten die gebruik maken van effectplaten. Hieronder slechts een kleine bloemlezing:

The Better Land.	Marley's Ghost. Dickens.	Gabriel Grub.

Dab Dabberton.	Christie's Old Organ.	The new Kindom

Zie ook: Overvloeiers