Toverlantaarn - FAQ. Veelgestelde vragen.

FAQ, Frequently Asked Questions, oftewel....
Veelgestelde Vragen.

Meerdere malen per week vind ik e-mails in mijn luikerwaal-postbus, afkomstig uit binnen- en buitenland. De mails beginnen meestal met wat complimenten voor de site en daarna volgt dan vrijwel altijd een vraag. In de meeste gevallen gaat zo'n vraag over de waarde van wat lantaarnplaten of een toverlantaarn die bijvoorbeeld op een rommelmarkt gevonden en gekocht werden. Soms stuur ik een antwoord, vaak ook niet. Het beantwoorden kost gewoon flink veel tijd, want ook ik moet soms gaan zoeken naar een antwoord. Bovendien zijn de meeste antwoorden op de gestelde vragen wel ergens op deze site te vinden. Dat vereist soms wel wat speurwerk, maar bespaart mij veel tijd en moeite. Tijd en moeite die ik liever wil gebruiken voor het uitbreiden en verbeteren van deze site. De meest voorkomende vragen zal ik nu op deze FAQ-pagina zetten, zodat ik daar in voorkomende gevallen naar kan verwijzen. Staat uw vraag er niet bij? Neemt u dan contact met ons op.
	Bij mijn ouders op zolder vond ik wat doosjes met toverlantaarnplaten. Wat zijn ze waard?
	Zo'n vraag is onmogelijk te beantwoorden zonder de platen gezien te hebben of, nog beter, in handen te hebben gehad. Zelfs een toegestuurde foto is meestal onvoldoende. De waarde van een lantaarnplaat is namelijk afhankelijk van erg veel factoren: Afmetingen van de plaat. In het algemeen kun je stellen: hoe groter de plaat, hoe meer gedetailleerd de afbeelding is, hoe mooier hij is, en daardoor ook hoe duurder hij is. Maar dit is niet altijd het geval. Er kunnen nog veel factoren zijn die de waarde meer beïnvloeden. De mate van zeldzaamheid. Veel lantaarnplaatjes werden vroeger standaard meegeleverd met een toverlantaarn en zijn dus met honderdduizenden gemaakt en verspreid. Vanzelfsprekend is de waarde van deze platen niet hoog. Platen die in die tijd ook al behoorlijk duur waren, werden veel minder gemaakt en verkocht en zijn daardoor nu vaak zeldzaam en moeilijker te bemachtigen. Daardoor kunnen ze ook nu meestal tot de duurdere worden gerekend. Compleetheid. Complete series lantaarnplaten zijn over het algemeen veel meer waard dan series waarvan één of meerdere platen ontbreken, vooral natuurlijk wanneer de koper van plan is er voorstellingen mee te gaan geven. Daarentegen kan één enkele plaat juist voor iemand van grote waarde zijn wanneer dat nu net de plaat is die aan de serie die hij al in zijn bezit heeft ontbreekt. De verkoop van losse plaatjes uit een complete serie moet echter sterk worden ontraden! De aanwezigheid van de originele kartonnen of houten doosjes waarin zij verkocht werden verhogen meestal ook de waarde aanzienlijk. De staat waarin de lantaarnplaat verkeerd. Soms zijn de afbeeldingen op de glazen platen haast helemaal verdwenen door krassen en vlekken. Vaak komt het ook voor dat afbeeldingen hevig gecraqueleerd zijn. De glasplaten zijn vaak gebroken of hebben barsten. De papieren omlijsting kan erg beschadigd of zelfs helemaal verdwenen zijn. Hoe gaver de plaat, hoe meer er voor gevraagd of geboden kan worden. Restauratiemogelijkheden. Aan vochtplekken of craquelé tussen twee glasplaten is weinig te doen. Pogingen om dit te herstellen maken het meestal alleen maar erger. Beschadigde papieren omraming is meestal eenvoudig te repareren. Gegomde stroken papier worden voor dit doel in stroken of rollen aangeboden op beurzen en veilingen. Je kunt ook gemakkelijk wat smalle stroken snijden van gewoon papier. Probeer dan de oorspronkelijke kleur te gebruiken. Beschadigde zwarte vlakken op een met de hand geschilderde lantaarnplaat kunnen met een penseeltje worden gerepareerd. Er bestaat speciale glasverf, die daar erg geschikt voor is. Beschadigde fijngedetailleerde afbeeldingen zijn natuurlijk veel moeilijker of helemaal niet te herstellen. De aantrekkelijkheid van de platen. Het onderwerp dat op de platen wordt afgebeeld bepaald ook de waarde. Zo zijn sprookjes en grappige verhalen over het algemeen aantrekkelijker dan bijvoorbeeld een serie met torretjes en kevertjes, tenzij je juist in die kleine beestjes geïnteresseerd bent natuurlijk. Kleurige afbeeldingen zijn aantrekkelijker dan zwart/witte; getekende of geschilderde plaatjes zijn aantrekkelijker dan fotografieën. Religieuze onderwerpen doen het niet zo best, want je kunt moeilijk een gezellige avond geven over het leven van Jozef. Soort plaat. De goedkoopste lantaarnplaten zijn de zogenaamde decalcomaniën. Dit zijn een soort overdrukplaatjes op een glazen strip, voorzien van een papieren omraming. Dat waren de plaatjes die vaak met een toverlantaarn werden meegeleverd. De duurdere en grotere platen werden vaak gevat in een mahonie- of eikenhouten frame. Meestal is dit een vaste, enkele plaat, maar er zijn ook beweegbare lantaarnplaten met vaak zeer ingewikkelde en spitsvondige mechaniekjes. Platen die met de hand geschilderd of getekend zijn, zijn meestal veel meer waard dan decalcomaniën of fotografieën. Prijsindicatie. Een stapeltje niet bijzondere decalcomaniën kun je vaak al voor een paar euro vinden. Een complete serie vierkante lantaarnplaten in een doosje kan zo'n 40 tot 80 euro opleveren. De platen in een houten frame kosten al snel een tientje tot honderd euro per stuk en goede bewegende platen worden vaak gemakkelijk verkocht voor ca 125 euro en vaak ook voor meer. Vermeld moet worden dat de prijzen, zoals bij vrijwel alle verzamelartikelen, de laatste jaren behoorlijk gekelderd zijn. Ook laten veel mensen zich gek maken door prijzen die op Ebay en soortgelijken gevraagd worden. 'O, ze vragen honderdvijftig euro voor die plaat, dan kan ik dat ook wel doen'. Ja, dat wordt gevraagd, maar of ze het er ook ooit voor zullen krijgen....?? In het algemeen. Het is gewoon 'wat de gek er voor geeft'. Gebruik je verstand en je gevoel. Vind je voor jezelf een aangeboden lantaarnplaat de prijs waard, koop hem dan en gebruik of bekijk hem met veel plezier. En bij verkoop..... Stel je verwachtingen niet te hoog. Baseer je prijzen niet op wat anderen er voor vragen. Soms geeft het meer voldoening en een beter gevoel een plaat voor een zacht prijsje te verkopen aan iemand 'bij wie hij in goede handen is', dan aan een handelaar die hem alleen koopt om er nog meer winst op te kunnen gaan maken. Om belangenconflicten te voorkomen mogen museummedewerkers geen specifieke uitspraken doen over de waarde van voorwerpen. Hiervoor kunt u een veilinghuis of taxateur raadplegen.

	Ik kocht laatst op een rommelmarkt een oude toverlantaarn met een schoorsteen er bovenop. Wat is zo'n ding waard?
	Hier gelden voor een groot deel dezelfde criteria als bij het beantwoorden van de vorige vraag. Ook hier is een goede prijsbepaling onmogelijk zonder de lantaarn nauwkeurig bekeken en gecontroleerd te hebben. Op verkoop- en veilingsites valt steeds op dat verkopers elkaar gek maken door hun vraagprijs af te stemmen op de prijzen van soortgelijke apparaten. Soms is het beter snel te verkopen tegen een wat lagere prijs dan een jaar lang te wachten op een koper die de hoge prijs wil betalen die jij er voor vraagt. Een zeer grove indicatie is als volgt. Voor de eenvoudige, kleinere speelgoed lantaarns gelden prijzen van zo'n 35 tot 80 euro, de grotere lantaarns waarmee 8 x 8 cm grote platen kunnen worden vertoond kosten enkele honderden euro's en de biunials kosten al snel een bedrag van vier cijfers. De echt heel bijzondere lantaarns, zoals de bekende Budha lantaarn, kunnen maar zo tienduizenden euro's kosten. Maar de genoemde prijzen kunnen heel sterk afwijken. Belangrijk is onder andere de staat van het apparaat, de zeldzaamheid, de technische mogelijkheden, een meegeleverde opbergkist en, zeker ook zeer belangrijk, of de aspirant koper heel erg op zoek is naar een bepaalde lantaarn en die lantaarn so wie so wil hebben, tegen elke prijs. Ook hier is het wat de gek er voor geeft. Erg grote en zware lantaarn zijn vaak minder in trek omdat de huisvesting problemen kan geven. Een echte roestbak is ook moeilijk te verkopen en een lantaarn waarvan belangrijke onderdelen, zoals de lenzen, ontbreken evenzo. Een ontbrekende schoorsteen is meestal minder erg omdat deze meestal deel uitmaakt van de originele lamp. Wanneer de aanstaande koper de lantaarn wil gaan gebruiken met elektrische verlichting is het ontbreken van een olie- of gaslamp ook minder erg. Om belangenconflicten te voorkomen mogen museummedewerkers geen specifieke uitspraken doen over de waarde van voorwerpen. Hiervoor kunt u een veilinghuis of taxateur raadplegen.

	Ik kreeg van mijn opa een oude blikken toverlantaarn. Op de voorkant zit een merkplaatje met de letters E.P. Kunt u zeggen wie de fabrikant is en hoe oud die lantaarn is?
	Op deze website staan heel veel toverlantaarns afgebeeld, veelal gesorteerd naar merk en/of land van afkomst. Je kunt ze vinden onder de tab 'Toverlantaarns' op de bovenrand van de site. Meestal is daar de gezochte toverlantaarn na enig zoekwerk wel al te vinden. Een andere mogelijkheid is het gebruikmaken van de Google zoekfunctie op deze website, die kan worden ingeschakeld met de Google knop linksboven vrijwel iedere pagina. Wanneer op de zoekpagina de letters 'E.P' als zoekterm worden ingevoerd kom je er al snel achter dat de fabrikant de Duitse speelgoedfabrikant Ernst Plank is en ook veel andere gegevens over deze fabrikant kunnen op deze manier meestal snel en gemakkelijk worden achterhaald. Tenslotte is daar nog de zeer uitgebreide Lijst met Fabrikanten, Importeurs en Leveranciers op deze site. In deze lijst is natuurlijk ook de bekende Duitse fabrikant Plank, Ernst opgenomen. Het is altijd erg prettig wanneer op een toverlantaarn een merkplaatje met de naam van de fabrikant of leverancier aanwezig is. Helaas is dat vaak niet het geval en wordt het giswerk. Soms is aan de hand van een gelijkenis met andere modellen, kleine details zoals de pootjes, of bijvoorbeeld een etiket op de verpakking nog wel vast te stellen wie de vermoedelijke fabrikant is. Het kwam ook voor dat bijvoorbeeld een Duitse fabrikant lantaarns vervaardigde speciaal voor de export naar bijvoorbeeld Amerika en deze lantaarns dan voorzag van een andere merknaam.

	Ik bezit een aantal lantaarnplaten die nogal vies en beschadigd zijn. Hoe kan ik die het beste schoonmaken of restaureren?
	Zowel de vierkante lantaarnplaten van ca 8,2 cm, de rechthoekige Amerikaanse platen van ca 10 x 8,2 cm en de langwerpige platen in diverse formaten werden geproduceerd met of zonder een beschermglas dat, zoals de naam al zegt, de afbeelding beschermde tegen beschadigingen. Meestal zijn al deze lantaarnplaten omlijst door een strook papier, bij de platen met een beschermglas om de twee glazen bij elkaar te houden en bij de langwerpige platen om deze te kunnen stapelen zonder kans op krassen. Wanneer een plaat is uitgevoerd met een beschermglas dan kan met een zacht borsteltje het stof worden verwijderd. Daarna kan het glas worden gereinigd zoals een bril wordt schoongemaakt, met een zacht doekje en door het glas te beademen. Het hardnekkiger vuil kan worden verwijderd met een iets vochtig gemaakt doekje, maar pas op dat het niet echt nat is, want daardoor kan de papieren rand en ook de afbeelding worden beschadigd. Wanneer het beschermglas is gebroken dan moet de papieren rand voorzichtig worden weg geschraapt met een scheermesje of scalpel, waarna het beschermglas kan worden verwijderd. Een vervangend glas kan soms op beurzen e.d. worden gevonden; anders zal het zelf op maat gesneden moeten worden. Dit is een lastig en secuur werkje, want het glas moet exact de afmetingen hebben van het afbeeldingsglas. Vervang indien nodig het papieren masker dat vaak tussen de beide glazen aanwezig is. Dit zal meestal zelf moeten worden gesneden van bij voorbeeld zwart papier. Voeg de twee glazen samen en plak een nieuwe papierrand om het geheel. Van gom voorziene strips zijn met enig zoekwerk nog wel te koop, maar kunnen ook zelf gesneden worden. Gebruik dan papier in de oorspronkelijke kleuren en maak stroken van dezelfde breedte. Wanneer het afbeeldingsglas gebroken is dan is hier niet veel aan te doen. Een breuk in twee delen kan vaak nog worden verholpen met secondenlijm, maar als het meerdere delen zijn dan lukt dat niet meer. Dan zou de oplossing kunnen worden gevonden in het aanbrengen van een extra beschermglas aan de andere kant van het afbeeldingsglas. Dan moeten wel beide beschermglazen worden vervangen door een extra dun glas van ca 1 mm dik, omdat het anders wel eens niet meer in de platenhouder van een lantaarn zou passen. Natuurlijk is het investeren van zoveel werk en moeite alleen aan te raden wanneer het een bijzondere en onvervangbare plaat betreft. Beschadigingen van de afbeeldingen op met de hand geschilde lantaarnplaten zijn vrijwel niet te herstellen, tenzij u de kunst van het miniatuurschilderen beheerst. Platen hebben vaak een zwarte achtergrond en deze kan vaak wel met wat zwarte verf worden geretoucheerd. Bewegende lantaarnplaten en platen die gevat zijn in een houten frame zijn natuurlijk meestal veel moeilijker te reinigen of te repareren. Aanbevolen wordt dit aan een vakman over te laten.

	Het lijkt mij erg leuk om eens een keer een echte toverlantaarnvoorstelling mee te maken. Worden die tegenwoordig nog gegeven in Nederland?
	Jazeker. Er zijn in Nederland gelukkig nog vrij veel mensen die regelmatig en met veel plezier voorstellingen geven met de toverlantaarn, 'overal in den lande'. Op deze site staat een lange lijst met Verzamelaars en Vrienden van de Toverlantaarn en bij een aantal daarvan is vermeld dat zij ook voorstellingen geven. Het leuke is dat ieder van hen dit op zijn eigen manier doet, waarbij zij allen streven naar zoveel mogelijk authenticiteit. Zelfs hun kleding is meestal aan de jaren van toen aangepast. De toverlantaarns die zij gebruiken zijn meestal biunials, twee identieke toverlantaarns, meestal boven elkaar geplaatst en samengevoegd tot één, waarmee werkelijk fantastische fascinerende effecten als overvloeiers, chromatropen en bewegende beelden op het scherm kunnen worden vertoond. Anderen laten hun collectie regelmatig bekijken in musea of op andere plaatsen en ook daar worden dan wel voorstellingen gegeven. Door de verzamelaar zelf of door anderen. Ook in verschillende musea vinden soms voorstellingen plaats.
	,
	Ik kreeg onlangs een oude toverlantaarn met wat plaatjes en wil die gaan gebruiken, maar nu blijkt dat de lamp kapot is. Waar zou ik nog zo'n lamp kunnen kopen?
	De lichtbron van de oudste toverlantaarns was meestal een olie- of gaslamp. Vaak werden die lampen vervangen door een elektrische lamp. De wat nieuwe lantaarns werden meteen al met zo'n gloeilamp uitgerust. Wanneer je de lantaarn echt wilt gaan gebruiken dan heeft het geen zin op zoek te gaan naar zo'n originele lamp. Die lampen zijn in deze tijd te gevaarlijk en te onhandig om te gebruiken. Als er al een (defecte) gloeilamp in zit kun je die het beste vervangen door eenzelfde lamp. Maar waar vind je die? De plek waar je niet alleen lampen maar ook wel andere ontbrekende onderdelen van toverlantaarns en dergelijke kunt vinden is de halfjaarlijkse Fotograficabeurs in Hilversum, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Fotograficaverzamelaars. Ook op andere plekken worden regelmatig meer algemene verzamelaarbeurzen georganiseerd, waar ook nog wel eens iets te vinden is. Een alternatief is het gebruik van andere lichtbronnen. Veel lantaarnisten gebruiken tegenwoordig halogeen- of ledverlichting in hun lantaarns. Probeer met hen in contact te komen en vraag advies. Een gewone gloeilamp kan voor een kleine proef natuurlijk ook, maar geeft op de lange duur geen bevredigende resultaten. Daarvoor moet dan meestal ook de fitting worden vervangen. Wees voorzichtig bij dat soort experimenten, want zo'n lamp kan goed heet worden en de kans dat de condensorlens in de lantaarn knapt is dan aanwezig en het vinden van een passende condensor kan ook behoorlijk lastig zijn. Oudere projectoren zijn vaak voorzien van een lamp van 110 of 125 Volt. Veel lampen sneuvelden doordat dit niet werd gecontroleerd voordat de steker in het stopcontact werd gestoken.

	Van de toverlantaarn die ik bezit ontbreekt de ........ Zou ik die nog ergens kunnen vinden?
	Tsja..... zoekt en gij zult (soms)vinden. Het kan een heel erg moeilijke of zelfs onmogelijke taak zijn precies het ontbrekende onderdeel van een toverlantaarn te vinden. Een goede zoekplaats is de halfjaarlijkse Fotograficabeurs in Hilversum, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Fotograficaverzamelaars, of één van de meer algemene verzamelaarbeurzen op verschillende plekken in Nederland, waar ook nog wel eens iets te vinden is. En het kan natuurlijk gebeuren dat je op een rommelmarkt voor een paar euro een wrakke gammele toverlantaarn vindt waarvan nou uitgerekend heel toevallig de ....... nog te gebruiken is. Dan heb je mazzel! Dan zijn er natuurlijk ook nog de welbekende veilingsites als Marktplaats en Ebay waar je wel eens een passende ....... kunt vinden. Je moet dan wel rekening houden met soms hoge verzendkosten. Een andere optie kan zijn het namaken van het ontbrekende onderdeel, maar dit is meestal te moeilijk en kan beter worden overgelaten aan een daarin gespecialiseerde vakman.

	Ik kan een oude toverlantaarn kopen, maar die ziet er behoorlijk beschadigd en incompleet uit. Zou die nog te repareren zijn?
	Het zelf repareren vereist veel handvaardigheid en deskundigheid. Zelf een reparatie of restauratie uitvoeren is meestal niet mogelijk, ook al omdat ontbrekende onderdelen met heel veel moeite moeten worden opgespeurd, of, als dat niet lukt, moeten worden nagemaakt door middel van vakbekwame hout- of metaalbewerking. Het is dan ook beter dit over te laten aan een ervaren specialist, maar er zijn helaas in Nederland maar heel weinig mensen die over deze deskundigheid beschikken. Kleine reparaties, zoals het vastmaken van een deurtje of zo, zijn afhankelijk van de handigheid van de eigenaar, natuurlijk vaak wel mogelijk. Gebruik hierbij zoveel mogelijk dezelfde onderdelen en materialen. Niet repareren is altijd beter dan slecht repareren. Toverlantaarns zijn vaak meer dan honderd jaar oud en het is vaak mooier dat zij laten zien hoe oud zij zijn dan dat zij er weer uitzien als nieuw. Lantaarns die voorzien zijn van een zwarte of gekleurde lak kunnen worden overschilderd met een zelfde lak. Vaak zijn zij ook voorzien van een goudkleurige decoratie. Het aanbrengen van een fijne bies vereist een dun penseel en een vaste hand. Kleine potjes goudverf zijn te koop in winkels voor hobbyartikelen. De roestlaag op lantaarns van blank metaal kan zo goed mogelijk worden verwijderd met fijn staalwol. De lantaarn kan daarna heel goed worden behandeld met kachelpoets. Wanneer een toverlantaarn in een heel erg deplorabele toestand verkeert is het meestal het beste deze lantaarn te kannibaliseren, oftewel de nog wel bruikbare onderdelen te gebruiken voor het opknappen van een ander, zich nog wel in goede staat bevindend, exemplaar.

	Ik heb een paar toverlantaarns en zou graag andere verzamelaars willen ontmoeten om wat gegevens en ervaringen te kunnen uitwisselen. Bestaat er eigenlijk een vereniging van toverlantaarnliefhebbers in Nederland?
	Zo'n vereniging bestaat helaas niet in ons land. Vrij veel verzamelaars en liefhebbers zijn lid van de Engelse vereniging, de Magic Lantern Society. Zij ontvangen ieder kwartaal een tijdschrift, bezoeken regelmatig bijeenkomsten in Engeland, kunnen gebruikmaken van een aantal faciliteiten als het opvragen van readings (de teksten die bij toverlantaarnseries horen) en meer van dat soort zaken. De International Convention die om de vier jaar gehouden wordt is voor hen een grootse gebeurtenis. Daar worden onder meer voorstellingen van internationale grootheden bewonderd en worldwide contacten gemaakt. De contacten in Nederland hebben voornamelijk plaats op beurzen, zoals de halfjaarlijkse Fotograficabeurs georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Fotograficaverzamelaars, en bij elkaars voorstellingen en exposities. Natuurlijk zijn vanuit de gemeenschappelijke belangstelling ook veel persoonlijke vriendschappen ontstaan. Ook deze site probeert een bindende factor te zijn, bijvoorbeeld door het maandelijks toesturen van een Nieuwsbrief aan alle belangstellenden.

	Ik wil graag van alle platen uit mijn verzameling toverlantaarnplaten een foto maken. Hoe kan ik dat het beste doen?
	In het item 'Het fotograferen van lantaarnplaten' wordt dit onderwerp uitgebreid behandeld. Hier vindt je ook bruikbare tips.

	'De Luikerwaal' annonceert zichzelf als een 'virtueel toverlantaarnmuseum'. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
	Een virtueel museum is een museum dat alleen online bestaat en niet als dusdanig in een fysieke vorm. Een virtueel museum wordt ook wel aangemerkt als een hypermuseum, elektronisch museum, online museum, digitaal museum of webmuseum. Net als bij een traditioneel museum, is een virtueel museum ontwikkeld om een aantal specifieke objecten te belichten. Dit is naar analogie van traditionele natuurhistorische musea, archieven en kunstmusea. (omschrijving Wikipedia). Meer informatie vindt u hier.